در حوضه زاینده‌رود بیلان منابع و مصارف آب به هم خورده و مهمترین راه‌حل موجود این است که توسعه مصرف در این استان چه از نظر کشاورزی و چه از نظر صنعتی بسیار سخت‌گیرانه و متوقف باشد و در شورای‌عالی آب نیز تصویب شد که بارگذاری مصرف جدید در حوضه زاینده‌رود به‌طور کامل ممنوع و متوقف شود.
مدیر کل منابع آب حوضه آبریز فلات مرکزی ایران و دبیر کمیته ملی زاینده رود
نیزمعتقد است امسال حوضه زاینده‌رود شرایط بسیار سختی را پیش رو دارد و
مهمترین راه‌حل موجود این است که روند توسعه مصرف در این حوضه و بارگذاری
مصرف جدید متوقف شود. وی وضعیت کنونی حوضه آبریز زاینده‌رود را متاثر از دو
عامل طبیعی و انسانی می داند و می گوید: بحث بارش‌ها و خشکسالی خارج از
کنترل است، اما بخش انسانی و مشکل ناشی از توسعه قابل کنترل و مدیریت است؛
در سال‌های گذشته توسعه کشاورزی، شهری و صنعتی تقاضا برای آب را در این
حوضه آبریز به‌شدت افزایش داده است. به گزارش تابناک، در این خصوص مهرزاد احسانی مدیرکل دفتر مدیریت منابع آب به‌هم پیوسته حوضه‌های آبریز فلات مرکزی با ایمنا به گفت‌و گو نشست.
حوضه زاینده رود به عنوان یکی از حوضه های پرچالش در دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری واقع شده است. با توجه به حساسیت های ویژه ای که بر آن حاکم است متاسفانه هنوز شاهد عدم مدیریت بر آن و برداشت بی رویه آب در بخش های مختلف هستیم. چرا تاکنون با وجود مصوبه ۹ ماده ای شورای عالی آب هنوز مشکلات آن پابرجاست؟
ظرفیت منابع آبی ایران بسیار محدود و سال به سال نیازهای کشور در حال تغییر است. طی سال های گذشته نرخ رشد جمعیت افزایش یافته و این جمعیت به آب، غذا، شغل و محیط زیست نیاز دارد و با افزایش استاندارد بهداشتی کشور از گذشته تاکنون رفته رفته نیازهای آبی در حوضه های مختلف نیز افزایش می یابد. ما نباید ایران کنونی را با ایران ۹۰ سال قبل مقایسه کنیم. حدود ۹۰ سال پیش جمعیت کشور ۱۰ میلیون نفر و با صنایع بسیار کم و کشاورزی محدود بود اما اکنون نیازها تغییر کرده و به فراخور ایت توسعه نیاز آبی شکور نیز افزایش یافته است. در این راستا باید به سمت استفاده از صنایع کم آب بر حرکت کنیم، همچنین به جای بردن آب کنار صنعت، بهتر است صنعت را در کنار آب توسعه دهیم؛ باید آب را به سمت نیازهای حیاتی خود همچون شرب، محیط زیست گسترش دهیم چرا که مساله اصلی این است که به مرور زمان مسائل حوضه های آبی کشور پیچیده تر خواهد شد.
با توجه به ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری مبنی بر افزایش جمعیت، آیا کشور توانایی رفع نیاز آبی جمعیت جدید را دارد یا خیر؟
باید خود را با شرایط وقف دهیم و نباید با نگاه به مصارف ۵۰ سال گذشته، آب را مصرف کنیم. باید در کل مجموعه شرب، کشاورزی و صنعت به سمت مدیریت مصرف پیش رویم تا بتوانیم حجم نیازهای خود را در آینده در کنار مدیریت مصرف جبران کنیم که با این اتفاق رشد جمعیت مشکلی را برای کشور ایجاد نخواهد کرد.
در حال حاضر بزرگترین مشکل حوضه زاینده رود چیست؟
بزرگترین مشکل حوضه زاینده رود خشکسالی است وقتی صحبت از خشکسالی می‌شود، این وضعیت ناشی از عدم تناسب میان مصرف و منابع آب موجود است و اگر این تناسب برهم خورد، خشکسالی واقع خواهد شد. بر همین اساس وجود یک میلیارد مترمکعب آب در این حوضه در ۵۰ سال گذشته رقم بسیار بزرگی بود، اما اکنون با وجود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در این حوضه، منابع و مصرف سر به سر خواهد بود؛ در این وضعیت یک میلیارد مترمکعب کنونی در این حوضه نشان از وضعیت خشکسالی و کم‌آبی است.
با این اوصاف آینده حوضه زاینده رود را چگونه ارزیابی می کنید؟
با ادامه روند مصرف آب در حوضه زاینده رود به طور قطع در آینده با یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب نیز با مشکل مواجه می شویم. اگر یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب داشتیم مسائل به گونه ای ساده تر قابل حل بود اما اگر طی ۱۰ سال آینده نتوانیم مسائل را مدیریت کنیم با وجود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب نیز با کمبود مواجه می شویم همچنین با ادامه این شرایط طی ۳۰ سال آینده وجود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب در حوضه زاینده رود برای ما بسیار کم خواهد بود و این نشان می دهد که علاوه بر ضرورت ایجاد توازن بین مصارف و منابع، مصارف موجود را باید مدیریت کنیم.
اشاره داشتید که صنایع آب‌بر باید به سمت آب برده شوند. با این وجود در استان بالادست طرح های توسعه فولاد دیده می شود همچنین فولاد مبارکه از طرح های توسعه ای خود حرف می زند.
در حال حاضر براساس مصوبه شورای عالی آب بارگذاری جدید بر روی زاینده رود ممنوع است.
پس چرا طرح بن-بروجن در سفر استانی رئیس جمهور به چهارمحال و بختیاری مصوبه گرفت!
این طرح داخل مجموعه حوضه زاینده رود است و طرح جدیدی نیست. در تخصیص آب حوضه زاینده رود ۲۳۷ میلیون مترمکعب آب برای چهارمحال و بختیاری پیش بینی شده بود. نکته مهم اینکه بن در حوضه زاینده رود است. با این حال یکی از سیاست های وزارت نیرو رساندن آب سالم برای تمام هموطنان است. بلاخره سهم استان چهارمحال بختیاری که ۲۳۷ میلیون متر مکعب است آنها ترجیح می دهند ۴۰ میلیون از این آب را به شرب اختصاص دهند و نباید برای مسائلی این چنینی نسبت همسایه خود حساسیت داشته باشیم.
ای کاش این دید برای اصفهان وجود داشت.
اتفاقا توجه بیشتری به مسایل اصفهان شده است؛ ما در حوضه بالادست مسایل و مشکلات کمتری نسبت به پایین دست داریم به این دلیل عمده توجهات معطوف به اصفهان است.
چندی پیش کشت برنج در تمام استان ها به غیر دو استان شمالی کشور ممنوع شد پس چرا کشت بادام در بالادست با توجه به نیاز آبی بالای آن ممنوع نمی شود؟
این ادعا اخیرا مطرج شده که مصرف آب برای کشت بادام بالا است. البته چنین ادعایی به سند ملی آب که جزو وظایف جهاد کشاورزی بوده برمی گردد که آنها نیز بر این ادعا اعتقادی ندارند و بهتر است همکاران جهاد کشاورزی پاسخ دهند که نیاز آبی بادام بالاست زیاد است یا کم.
با این حال باغات بادام در بالادست آب مورد نیاز خود را از طریق پمپاژ تامین می کنند.
تمام ایستگاه های پمپاژ آب به ارتفاعات بالادست دارای مجوز هستند.
پمپاژهای غیرمجاز مربوط به کدام بخش است؟
برداشت های غیرمجازها عمدتا مربوط به اراضی کوچک در اصفهان و چهارمحال و بختیاری می شود که عنوان "جریبانه" دارند. ممکن است تعداد آنها زیاد باشد اما میزان برداشت آنها کوچک است. در بررسی های صورت گرفته توسط وزارت نیرو، حدود ۲ تا ۳ میلیون متر مکعب مجموع برداشت های غیر مجاز از بازه سد مخزنی زاینده رود تا چم آسمان است. البته بسیاری از برداشت های غیرمجاز دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری که پروانه ندارند دارای قدمتی ۷۰ یا ۸۰ ساله هستند که نمی توان به آنها عنوان غیرمجاز داد.
پس برداشت های غیرمجاز از دیدگاه وزارت نیرو کدام است؟
برداشت هایی که قبل از سال ۴۷ بوده را وزارت نیرو برداشت غیرمجاز تلقی نمی کند و آنها به نوعی حق آبه هستند. اما برداشت هایی که بعد از سال ۱۳۶۰ را شرکت های آب منطقه ای دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری مکلف به برخورد با آنها هستند.
وزارت نیرو تاکنون چه تعداد برداشت غیرمجاز را شناسایی کرده است؟
نکته مهم تفکیک برداشت های مجاز و غیرمجاز است و در این راستا تعدادی برداشت غیرمجاز مشخص و برخورد با آنها در دستور کار شورای هماهنگی شورای زاینده رود قرار گرفته که قرار است در جلسه ای با حضور وزیر نیرو و استانداران دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری در این خصوص تصمیم گیری شود؛ هم اکنون این برداشت ها را شناسایی و فیلتر کردیم البته برخورد با برداشت های غیرمجاز نیازمند همکاری سیاسی و امنیتی بوده که همکاری جمعی را می طلبد.
با این وجود میزان برداشت های غیرمجاز آب در بازه زمانی سال ۶۰ به این طرف بر حوضه زاینده رود چقدر تاثیرگذار است.
به جرات اعلام می کنم این برداشت ها بر حوضه زاینده رود تاثیری ندارد چرا که کل برداشت های نامشخص از حوضه زاینده رود، حدود ۳ میلیون متر مکعب است اما ما صحبت از یک میلیارد کمبود آب می کنیم.
نیاز آبی حوضه زاینده رود دقیقا چگونه تعریف شده است؟
مشخص است چرا که ۴۰۰ میلیون متر مکعب را سهم شرب، حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب سهم مصارف برداشت آب چهارمحال و بختیاری و صنعت اصفهان، ۲۰۰ میلیون متر مکعب سهم کشاورزی غرب اصفهان، باغات و محیط زیست و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب باقی مانده را نمی توان برای شرق اصفهان رهاسازی کنیم چرا که این میزان کفاف نیاز آنها را نمی دهد و باید حدقل ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در سد ذخیره داشته باشیم.
گویا سهم شرق اصفهان و حق آبه آنها در این نیاز آبی به درستی تعریف نشده است.
براساس برنامه‌ریزی‌های سال گذشته و برنامه انقباضی امسال، در شهریورماه حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در سد زاینده‌رود وجود داشت که برای کشت پاییزه اصفهان درنظر گرفته شده بود، اما کشاورزان شرق و غرب اصفهان با توجه به محدودیت کشت در سال گذشته و به خاطر تامین معیشت خود، سطح گسترده‌تری را در پاییز امسال زیرکشت برده‌اند و انتظار دارند در فصل بهار تمام این سطح زیرکشت تامین آب شود. بر این اساس، ما در بهار سال آینده با تقاضای بالای آب مواجه خواهیم بود که این امر نگران‌کننده است. طبق برنامه تنظیم‌شده در شورای هماهنگی حوضه آبریز اصفهان، برای زمین‌های زراعی شرق اصفهان ۱۴۰ میلیون مترمکعب و برای زمین‌های کشاورزی غرب حدود ۳۶ میلیون‌متر مکعب در فصل پاییز درنظر گرفته شده بود. کل حق آبه شرق اصفهان برای یک سال ۴۰۰ میلیون مترمکعب است که ۱۴۰ میلیون مترمکعب برای پاییز و ۲۶۰ میلیون مترمکعب برای فصل بهار خواهد بود. برای زمین‌های غرب نیز ۲۰۰ میلیون مترمکعب پیش‌بینی شده بود که ۳۶ میلیون مترمکعب در پاییز و بقیه برای بهار و تابستان است؛ چراکه در غرب، بخشی زیادی از زمینها باغ است و باید در تابستان نیز تامین آب شوند.
با وجود این برنامه ریزی ها زاینده رود طی چند سال گذشته به رودخانه ای فصلی مبدل شده است. تصور می کنید چه زمانی زاینده رود دوباره رودخانه ای دائمی شود؟
دائمی شدن رودخانه زاینده رود دست خدا است؛ چرا که نمی توان ۴۰۰ میلیون متر مکعب نیاز آب شرب و همچنین نیاز صنعت و باغات را حذف کنیم. مصارف غیر قابل اجتناب و غیرقابل حذف حوضه زاینده رود در سال حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب است و تنها ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال برای ما باقی می ماند که با این میزان نمی توانیم آب را در رودخانه جاری کنیم. برای جریان دائمی آب در رودخانه زاینده رود شاید به سادگی به زبان عنوان کرد که میزان آب تحویلی به شرب، صنعت و باغات را نصف کنیم تا با ۵۰۰ میلون مترمکعب آب رودخانه جاری شود اما این در فضای عمومی جامعه امکان پذیر نیست.
با این اوصاف امکان احیای تالاب گاوخونی نیست؟
ما نباید محیط زیست را فقط تالاب گاوخونی در نظر بگیریم؛ محیط زیست پیکره ای یکپارچه از سد تا تالاب و یا وجود آب از سرشاخه ها تا پایین دست است. در وزارت نیرو یکی از موضوعات مورد اهمیت محیط زیست است و اگر به محیط زیست کم توجهی شود مشکلاتی که از ناحیه تخریب آن گرفتار کشور می شود بسیار پرهزینه تر از خسارات موجود است. البته در حوضه گاوخونی بخشی از نیاز آبی آن نه از روان آب های سطحی بلکه از جریان های زیرسطحی تامین می شود و اگر بازدیدی از تالاب داشته باشیم در ورودی آن شاهد جریان آب خواهیم بود که بعد از مصارف کشاورزی به عنوان جریان زیرسطحی آب وارد تالاب می شود؛ البته محیط زیست یکی از اولویت های وزارت نیرو است اما شرایط سختی وجود دارد که در شرایط واقع نمی توان انتظار داشت آبی که برای تالاب رهاسازی می شود مستقیم به آن برسد.
و در آخر راهکار خروج از بحران زاینده رود از دیدگاه کدام است؟
در حوضه زاینده‌رود بیلان منابع و مصارف آب به هم خورده و مهمترین راه‌حل موجود این است که توسعه مصرف در این استان چه از نظر کشاورزی و چه از نظر صنعتی بسیار سخت‌گیرانه و متوقف باشد و در شورای‌عالی آب نیز تصویب شد که بارگذاری مصرف جدید در حوضه زاینده‌رود به‌طور کامل ممنوع و متوقف شود. ما باید روند منتهی به بحران آب در حوضه زاینده‌رود را طولانی‌مدت کنیم و بحرانی که می‌تواند در ۱۰ سال آینده به وقوع بپیوندد، تا ۵۰ سال به تاخیر بیندازیم.