تابناک: یک هنرمند گلابتون ساز اصفهانی که در روزهای اخیر دار فانی را وداع گفت در آخرین مصاحبه خود از سفارش پدرش برای زنده نگه داشتن این رشته هنری سخن گفت.
به گزارش تابناک به نقل از مهر، اصفهان مهد هنر و رشته های مختلف صنایع دستی است اما با درگذشت هر استاد کار هنرمند، چراغ یکی از کارگاه های صنایع دستی اصفهان خاموش شده و چه بسیار رشته های صنایع دستی بودند که روزگاری رونق بسیار داشتند و با گذران زمان، منسوخ شدند و فقط نامی از آنها و استادکارانشان باقی مانده است. استاد عباسعلی فولادگر یکی از آخرین بازماندگان برجسته و هنرمند گلابتون‌ساز اصفهان بود. وی تنها کارگاه تهیه و تولید نخ گلابتون کشور و جهان را در موزه هنرهای زیبای اصفهان پایه‌گذاری و احیا کرد و در این سال‌ها با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف با همت والا سعی در معرفی، حفظ و اشاعه این هنر اصیل داشت. آنچه در ادامه می خوانید مصاحبه با مرحوم استاد عباسعلی فولادگر است که در سن ۶۲ سالگی و به علت ایست قلب در گذشت. با فوت این هنرمند گلابتون‌ساز مشخص نیست آیا این هنر اصیل نیز به دست فراموشی سپرده می شود یا نه.استاد عباسعلی فولادگر در سال ۱۳۵۹ به تدریس این رشته در هنرستان هنرهای زیبا پرداخت و تا سال ۱۳۶۲در این هنرستان فعالیت کرد. آنچه در ادامه می خوانید آخرین مصاحبه با مرحوم استاد عباسعلی فولادگر یکی از آخرین بازماندگان هنر گلابتون سازی اصفهان است که اخیرا به علت ایست قلب درگذشت.
استاد فولادگر، از چه سالی وارد این حرفه و شغل شدید؟
از سن ۶ – ۷ سالگی نزد پدرم استاد حسن فولادگر به کارگاه گلابتون سازیش می رفتم و کم کم این کار را یاد گرفتم به طوریکه از سن ۱۳ سالگی تقریبا ۵۰ تا ۶۰ درصد کار را بصورت حرفه ای آموختم.
آن موقع که شما این کار را شروع کردید، غیر از پدر شما افراد دیگری هم در این حرفه بودند؟
در آن زمان ۲- ۳ نفر دیگر هم بودند که کارگاه گلابتون سازی داشتند ولی مثل پدرم آن دقت کافی را نداشتند. ببینید؛ ضخامت نخ گلابتون باید ۱۵ صدم میلیمتر باشد ولی عده ای آنرا در ضخامت ۲۵ صدم میلیمتر درست می کردند که خیلی قطور بود ولی ما از همان ابتدا نخ گلابتون را عالی با ظرافت تمام درست می کردیم بر همین اساس است که در این حرفه دوام آوردیم ولی آنانی که دقت کافی را در این کار نداشتند، این کار را به طور کلی کنار گذشتند ؛ من تا به حال این کار را با چنگ و دندان نگهداری کرده ایم تا منسوخ نشود.
در حال حاضر چند نفر در کشورمان همچون شما نخ گلابتون درست می کنند؟
فعلا در کشور فقط من هستم که این نخ را به روش سنتی و توسط ابزارهایی که از زمان صفویه باقی مانده است درست می کنم. برای اولین بار ژاپنی ها این نخ را به روش صنعتی هم تولید کردند که به گفته پدرم ژاپنی ها آنرا از ما الگو گرفتند و پس از دو سال آن را تولید کردند. هند و پاکستان هم این نخ را به روش صنعتی تولید می کنند اما کیفت و دوام آنها مثل نخ گلابتون که به روش سنتی تولید می شود نیست چون جنس آن از مواد نفتی است ولی جنس نخ گلابتونی که ما درست می کنیم از طلا و نقره، ابریشم و رنگ گیاهی است.
پیشینه حرفه شما به چه دورانی بر می گردد؟
پیشینه این کار به دوران ساسانیان بر می گردد و این نخ را در پارچه های زربف یا همان زربافت استفاده می کردند اما در آن زمان بجای نخ گلابتون فقط از رشته های نقره استفاده می شد ولی در زمان صفویه رشته نازک نقره را روی نخ ابریشم تنیدند تا پارچه بافته شده حالت بگیرد.
تولید نخ گلابتون به روش صنعتی در کار شما خللی وارد کرده است؟
کار ما را کساد کرده است؛ اما نخی که ما درست می کنیم گران قیمت است. ببینید، نخ گلابتونی که ما درست می کنیم از جنس طلا، نقره و ابریشم است که قیمت هر مثقال طلای ۲۴ عیار در حال حاضر ۶۵۰ هزار تومان است و هر مثقال نقره ۱۰ هزار تومان می باشد؛ بنابراین یک مثقال نخ گلابتون که ما تولید می کنیم ۴۰ هزار تومان قیمت دارد ولی قیمت هر مثقال نخ گلابتون مصنوعی ۲ هزار تومان است اما مقایسه کنید پارچه ای که با نخ گلابتون مصنوعی می بافتند هرچند قشنگ باشد ولی ارزشی که با نخ گلابتون واقعی بافته می شود، ندارد.
نخ گلابتون چگونه تولید می شود؟
تولید نخ گلابتون مراحل مختلفی دارد. نخ گلابتون از ۹۷ درصد نقره و ۳ درصد طلای خالص تشکیل شده است؛ در ابتدا ۹۷ مثقال فلز نقره خالص را ذوب و در قالبی به نام ریجه ریخته می شود تا به یک مفتول تبدیل شود؛ پس از آن، این مفتول آهنگری می شود و روی آن را سوهان می زنند. سپس به واسطه حرارت و سنگ یشم طلای ۲۴ عیار را که به صورت لایه نازکی تبدیل شده است، روی این مفتول نقره ای می چسبانده و به نوعی آنرا ممزوج می کنند. بعد از این مرحله، به روشی که آنرا زرکشی می نامند و با استفاده از ابزاری به نام حدیده، این مفتول تا مقطع ۸ صدم میلیمتر باریک می شود. از زمانی که فلز نقره آهنگری می شود تا به مقطع ۸ صدم میلیمتر برسد می بایست آنرا در چند مرحله حرارت دهیم تا حالت فنریت یا همان ارتجاعی نداشته باشد. پس از آن توسط چرخ نقده کوبی آنرا تخت می کنیم تا به ضخامت ۵/۱ صدم میلمتر برسد. سپس با دستگاه دیگری این فلز روی نخ ابریشم تندیده و پس از این مرحله، نخ آماده بافت پارچه زری بافی می شود.
گفتید که این حرفه را از پدرتان آموختید، فرزندان شما این کار را از شما یاد گرفته اند؟
یک فرزند دارم که او را در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان آوردم تا این کار را از من یاد بگیرد که اتفاقا آنرا فرا گرفت اما او را جذب نکردند که این حرفه را ادامه دهد.
چرا؟
چون فوق لیسانس تربیت بدنی داشت که به استخدام آموزش پروش درآمد و از این کار رفت.
یعنی این هنر، ارزش این را نداشت که فرزند شما آنرا ادامه دهد؟
خب این کار هزینه زندگی او را تامین نمی کرد.
مگر این کار هزینه زندگی شما را تامین نمی کند؟
نه، اصلا؛ ببینید الان که با شما صحبت می کنم حقوقم با یک کارگر ساده برابر است و هیچ تفاوتی نمی کند در حالی که همه تصور می کنند چون من تنها استاد کار هنر گلابتون هستم حقوقم حتما ۲۰ میلیون تومان در ماه است. من ۶ ماه پیش بازنشسته شدم و تا قبل از بازنشستگی ۸۵۰ هزار تومان حقوق می گرفتم و شاید باور نکنید که با ۵۰ سال سابقه کار و با ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه به تامین اجتماعی، ماهیانه ۷۱۸ هزار تومان مستمری می گیرم.
این طور که معلوم است از شغلتان چندان راضی نیستید؟
راضی که نیستم، اما چکار می شود کرد! از ما که گذشت؛ ۵۰ سال عمرم را در این کار خلاص کردم. اما این را بگویم که اولا به این کار علاقه دارم و دوم اینکه پدرم هم به من سفارش کرد تا زنده ای اجازه نده تا که این هنر از بین برود و بر همین اصل این کار را ادامه داده ام. پدرم می گفت این کار تا در زمان قاجاریه از بین رفته بود و با تاسیس هنرستان هنرهای زیبا کارگاه گلابتون سازی دوباره احیا شد اما این را بگویم که این هنر دوباره منسوخ خواهد شد.
چرا؟
چون از ۵ -۶ ماه پیش که بازنشسته شده ام، دیگر کار نمی کنم و اگر نمایشگاهی دایر گردد و از من دعوت شود، در آن حضور پیدا می کنم و پس از آن تمام تجهیزات و دستگاه ها را در اتاقی می گذارم تا شاید نمایشگاه دیگری برپا شود. وقتی آدم دل خوشی نداشته باشد و هزینه زندگی آن در این حرفه تامین نشود چگونه می توانم ادامه بدهم.
شاگرد هم دارید؟
فعلا خیر.
چرا شاگرد تربیت نمی کنید تا این هنر زنده بماند؟
برای این کار باید دولت سوبسید بدهد و یک فرد علاقمند را استخدام کند تا به او آموزش های لازم را بدهم و او هم بدون اینکه دغدغه مالی برای تامین زندگی خود داشته باشد این هنر را فرا بگیرد. مهر ماه پارسال دامادم را به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان آوردم تا این کار را به او یاد دهم، به مدت ۶ ماه در کنارم کار می کرد و تا حدودی آنرا فرا گرفت اما مسئولان توجهی به او نکردند و حتی حقوقی به او ندادند؛ بنابراین این کار را ادامه نداد و به شغل دیگری رفت. هرچقدر به مسئولان گفتم به غیر از دامادم لااقل یک کسی را استخدام کنید و با او قرار داد ببندید و حقوقی به او بدهید و تامینش کنید تا این کار را به او یاد بدهم، اما کسی توجه نکرد.
آقای احمد ادیب، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی استان اصفهان از جمله افرادی بود که به احیای صنایع دستی اهمیت ویژه ای قائل بود، وی چقدر به این هنر اهمیت می داد؟
به شما بگویم احیای این کار مدیون آقای ادیب است؛ خدا رحمتش کند؛ آقای ادیب خیلی تلاش کرد تا این هنر دوباره احیا شود. پدرم در سال ۷۰ که صنایع دستی زیر نظر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، بازنشسته و خانه نشین شد و تماتی دستگاه های کارگاه گلابتون سازی که در ارشاد داشتیم در انباری ریخته و از بین رفته بود. آقای ادیب در جریان این موضوع قرار داشت و من را سال ۷۱ جذب میراث فرهنگی کرد و با من قرار داد بست و از من خواست کارگاه گلابتون را دوباره به پا کنم که پس از یکسال کارگاه گلابتون سازی را با حمایت های آقای ادیب احیا کردیم. آقای ادیب برای احیای این کار خیلی رنج کشید؛ از جیبش پول داد از وقتش گذشت تا این کار به اینجا برسد. اما یک ماه پس از اینکه از این کار بازنشسته شدم آقای ادیب فوت کرد در حالی اگر در قید حیات بود اجازه نمی داد که بازنشسته شوم. مسئولان میراث فرهنگی استان حتی می توانستند پس از بازنشستگی باز از من دعوت به کار کنند تا این کار زنده باشد ولی این کار را نکردند.
برای این هنر چه باید کرد تا برای همیشه زنده بماند؟
برای زنده بودن این هنر باید هزینه کرد؛ به طول مثال اگر میراث فرهنگی بخواهد که یک کارگاه گلابتون سازی احیا شود باید ماهیانه حدود ۳ میلیون تومان هزینه کند که بخشی از آن صرف پرداخت حقوق و بیمه دو نفر گلابتون ساز و بخش دیگر آن صرف خرید طلا و نقره می شود که البته خرید طلا و نقره هزینه نیست بلکه به سرمایه تبدیل می شود. این را به شما بگویم که با احیای یک کارگاه گلابتون سازی با دو نفر گلابتون ساز برای ۲۰ تا ۲۲ نفر اعم از زری باف، ابریشم کار و همچنین رنگرز اشتغال ایجاد می شود.
منبع: تابناک