رشد نامتوازن صنایع معدنی و فولادی ایران

در چشم‌انداز صنعت فولاد کشور تا سال 1404 تولید 55 میلیون تن فولاد پیش بینی شده، اما آيا به راستي توليد این میزان فولاد تا افق 1404 امكان‌پذير است؟

به اعتقاد بسیاری از دست اندرکاران و صاحب‌نظران این صنعت، رشد نا متوازن صنایع معدنی و صنعتی فولاد، بیانگر عدم تحقق این پیش بینی است به طوری که در حال حاضر از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران  مجوز ساخت ده‌ها واحد تولید فولاد با بیش از 144 میلیون تن ظرفیت صادر شده است.

 این در حالی است که با توجه به میزان تولید 16.5 میلیون تن فولاد در سال 1393( طبق آمار گمرک ایران) بیش از  دو ميليون و 164 هزار تن سنگ آهن بهم فشرده شده و كنسانتره‌، به ارزش تقريبي 366 ميليون دلار وارد کشور شده است یعنی همچنان وابستگی به وارداتی مواد اولیه در صنعت فولاد کشور وجود دارد.

حال اگر قرار باشد در افق 1404 حدود 55 ميليون تن فولاد تولید شود باید چیزی در حدود 135ميليون تن سنگ آهن برداشت و از آن 14.8 میلیون تن سنگ آهن دانه‌بندي، 77.2 میلیون تن کنسانتره و 72 ميليون تن گندله تولید کرد .

براساس آمار های منتشره، هم اکنون ظرفیت استخراج سنگ‌آهن در کشور  40 میلیون تن، کنسانتره 24 میلیون تن، گندله 22 میلیون تن و آهن اسفنجی 18 میلیون تن است .

از طرفی با استناد به آمارها منتشره، وزارت صنایع تاکنون برای تولید سالانه 189 میلیون تن گندله ‌آهن مجوز صادر کرده است، در حالی که برای تولید گندله نیازمند کنسانتره سنگ آهن هستیم، بنابر این برای حدود 189 میلیون تن گندله باید حداقل 300 میلیون تن سنگ آهن برداشت شود که بسیار دور از واقعیت است .

هرچند مسئولان دولتی، در هر مناسبت و نشستی از کشف ذخایر جدید سنگ آهن در کشور خبر می‌دهند اما نکته مهم ایجاد شرایط مناسب برای برداشت محصول است نه کشف ذخایر نهفته در دل خاک، چرا که به طور متوسط برای استحصال سنگ آهن از یک معدن شناسایی شده در صورت مهیا بودن همه امکانات از جمله سرمایه، مجوز، ماشین آلات و نیروی متخصص، حداقل پنج سال زمان نیاز دارد .

اما آنچه که اکنون معادن و صنایع معدنی سنگ آهن با آن مواجه هستند؛  از عمده‌ترین موانع رشد و توسعه معادن را می‌توان، هزینه بالای انرژی عنوان کرد به نحوي كه در سال‌های اخیر با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها و به دنبال آن، افزایش هزینه حامل‌های انرژی، فشار مضاعفی در کنار سایر مشکلات به صنایع معدنی وارد كرده است.

از سوی دیگر همین عامل موجب افزایش هزینه های حمل و نقل  از یک سو و کمبود زیر ساخت‌های توسعه حمل و نقل ریلی از سوی، دیگر موجب افزایش هزینه تولید شده است .

نبود و کمبود منابع مالی لازم برای اکتشاف معادن جدید، اجرا نشدن برنامه چهارم و پنجم توسعه در بخش اکتشاف و توسعه معادن و نقص قوانین و بوروکراسی‌ها در مقابل سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نیز از جمله موانع و پیش روی معادن ایران است.

از سوی دیگر اخذ بهره مالکانه و حق انتفاع از معادن، کمبود نقدینگی، رکود فعالیت‌های عمرانی، کاهش قیمت جهانی برخی مواد معدنی از جمله سنگ آهن و فرسوده شدن تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی را می‌توان به عنوان دیگر معضلات و مشکلات این بخش نام برد.

بنابراین می‌توان این گونه نتیجه گرفت اگر روند فعالیت معادن سنگ آهن بر پایه روال فعلی و معمول ادامه یابد در خوش‌بینانه‌ترین شرایط می‌توانیم به تولید 35 میلیون تن فولاد در سال 1404 دست یافت. مگر آن که با رفع موانع مورد اشاره و ایجاد انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی داخلی یا خارجی زمینه جلب مشارکت آنها را برای سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی، آن هم ظرف امسال و سال آینده فراهم كنيم .

نکته قابل توجه دیگر در بررسی نامتوازن بودن رشد صنایع فولاد در کشور، موضوع بازار مصرف است به نحوي كه در حال حاضر بازار داخلی قادر به جذب 16.5 میلیون تن فولاد تولیدی نیست و بازار صادرات نیز به دلیل کاهش شدید قیمت‌ها تقریباً راکد است به طوری که بخش زیادی از تولیدات محصولات فولادی در کشور انبار شده و صنایع فولاد را با صدها میلیارد ریال بدهی مواجه کرده است .

حال به فرض تحقق تولید 55 میلیون تن فولاد در افق 1404  یعنی 10 سال دیگر، آیا بازار فروش داخلی و خارجی  برای این  میزان تولید وجود دارد؟

بر اساس برآوردهای جمعیتی مرکز آمار ایران، بر پایه نرخ فعلی رشد، جمعیت ایران در سال 1404 به رقم 85 میلیون نفر می‌رسد و با توجه به سرانه مصرف فولاد در کشور اگر در بهترین شرایط به حدود 280 کیلو برسد، میزان مصرف داخلی فولاد در سال 1404 به حدود 24 میلیون تن خواهد رسید بنابر این باید برای صادرات مازاد تولید به دنبال بازارهای منطقه‌ای و جهانی باشیم.

هر چند كه اوضاع بازارهای جهانی نیز چندان امیدوار کننده نیست و اکنون اکثر کشورهای عمده تولید کننده فولاد با مازاد تولید مواجه هستند و همین عامل و عوامل دیگر موجب کاهش شدید قیمت سنگ آهن و محصولات فولادی در جهان شده است.

میزان تولید فولاد جهان در سال 2014 میلادی حدود يك ميليارد و  540 میلیون تن بوده که عمدتاً با مازاد تولید در شش قطب تولید فولاد یعنی چین، ژاپن، آمریکا، روسیه، هند و کره‌جنوبی مواجه شده است .

انجمن جهانی تولید‌کنندگان فولاد پیش‌بینی کرده است، تولید فولاد در سال 2016 به يك ميليارد و 565 میلیون تن برسد.

کشور چین که حدود نیمی از فولاد دنیا را تولید و مصرف می‌کند، در سال‌های گذشته نرخ رشد سالانه تولید فولاد خود را به عدد 25 درصد رساند. تولید فولاد در چین از 128 میلیون تن در سال 2000 ميلادي به بیش از 780 میلیون تن در سال 2013 یعنی بیش از شش برابر رسید.

این در حالی است که پیش بینی شده که مصرف فولاد کشور چین در سال 2015 و 2016 رشد منفی 0.5 درصدی داشته باشد، بنابراین از آنجاکه تحولات چین روی بازارهای جهانی فولاد تاثیرگذار است، در یکی دو سال آینده شاهد هجوم بیش از پیش مازاد تولید 800 میلیون تنی فولاد چین به بازارهای جهانی خواهیم بود.

با این اوضاع، به نظر می‌رسد در شرایط فعلی سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد باید بسیار هوشمندانه و دوراندیشانه باشد تا حداقل بدون نیاز با واردات مواد اولیه، چرخه تولید فولاد را با نیم نگاهی به بازار منطقه تکمیل کنیم و توسعه‌ای متوازن را در پیش بگیریم .
مدیر روابط عمومی شرکت معدنی و صنعتی چادرملو يزد