بحران آب هرروز عمیق‌تر می‌شود اما ماجرای کم‌آبی در غرب کشور روایت همسایه‌هایی است که دبه به دست درِ خانه هم می‌روند، اینجا استانها به هم آب قرض می‌دهند تا نان سفره‌هایشان سراب نشود.
به گزارش مهر، «مشق تشنگی» حکایت این روزهای غرب کشور است که از تمرین و مشق گذشته و حالا تکلیف شب و روز شهرها و روستاهای این دیار شده است، هستند دشت هایی که با تمام شدن داشته های سفره های آب زیرزمینی دست به خودسوزی زده اند و حالا آتش بالا می آورند.
بحرانی ترین دشت های بی بضاعت کشور در این منطقه قد خم کرده اند تا لقب ممنوعه بگیرند، دشت بزرگ کوهدشت که روزی شهرت انبار غله لرستان را یدک می کشید حالا هر روز آه و بی آبی را با هم بخش می کند تا حسرت روی حسرت هایش اضافه شود.
کمی آن طرف تر رومشگان آه در بساط ندارد تا چشم دشت ها به پای آب سیمره تیره و تار شود و سراب پشت سراب نصیب کشت و کار کشاورزان این دیار باشد، اوضاع در همدان و ایلام، کردستان و کرمانشاه و زنجان هم همین حکایت است، ریز و درشتش فرق ندارد، درد همان است که رفت.
داشته هایی که از دست رفت
بنابراین گزارش در چند دهه اخیر نگرانی های زیست محیطی به شدت افزایش یافته؛ زمین با افزایش فزاینده جمعیت روبرو بوده، بحران روی بحران دست محیط زیست را خالی کرده و از سوی دیگر داشته های طبیعی آن به شکلی نادرست از بین رفته است.
یکی از خطراتی که محیط زیست بسیاری از کشورهای جهان را تهدید می کند چالش کم آبی است؛ موضوعی که در کنار تغییرات اقلیمی شرایط را برای زندگی سالم سخت و دشوار کرده است؛ در حقیقت ما در جهانی زندگی می کنیم که با کمبود آب شیرین روبرو است و هر ساله بر اثر افزوده شدن ۸۰ میلیون نفر بر جمعیت جهان تقاضا برای آب بیشتر و بیشتر می شود.
متاسفانه اکنون بسیاری از کشورهای جهان نمی توانند نیاز های روزمره خود را برای تولید آب آشامیدنی، حمام کردن و حتی تولید غذا بر طرف کنند به همین دلیل اینک بیش از یک میلیارد انسان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و این بدین معنی است که بحران آب را باید بیش از گذشته جدی بگیریم.
کم آبی سد اکباتان همدان.
این در حالی است که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی جمعیت بسیاری از کشورهای در حال توسعه تا ۵۰ درصد افزایش یابد؛ چالشی که می تواند جمعیت کره زمین را تا مرز ۹ میلیارد نفر افزایش دهد.
یکی از سرزمین هایی که استعداد پذیرش بحران آب را دارد ایران است؛ بیش از ۹۰ درصد از اقلیم ایران خشک و نیمه خشک است که همین موضوع مدیریت صحیح منابع آب را طلب می کند.
بر اساس آمارهای منتشر شده استاندارد بارش در ایران ۲۵۰ میلی متر است که تنها یک سوم استاندارد جهانی است؛ از سوی دیگر نرخ تبخیر در کشور نیز بالاست اما نگاهی که بر روی منابع آب وجود دارد از محدودیت طبیعی خطرناکتر است، زیرا ما امروز بیش از گذشته نیازمند نگاه خردمندانه بر روی منابع آب به خصوص منابع آب زیرزمینی هستیم.
خطری بالاتر از همه بلایای طبیعی
رضا ميرزايي كارشناس ارشد آبهای زيرزميني و دانشجوی دکتری نیز در این رابطه به مهر می گوید: تغيير نظام بارش ها و عوامل طبيعي تأثير گذار بر كاهش منابع آبي و بي برنامگي در بخش هاي مختلف آب كشور در سه دهه گذشته تاكنون دست به دست هم داده تا كشور را به سمت بحران كم آبي سوق دهد.
وي در خصوص وضعيت فعلي و آينده آب كشور اضافه می کند: شاخص هاي علمي متعددي در دنيا براي سنجش بحران آب وجود دارد كه بر اساس معتبرترين آنها ايران در وضعيت بحران كم آبي قرار دارد و در آينده اي نه چندان دور اين وضعيت بدتر نيز خواهد شد.
میرزایی ادامه می دهد: با توجه به وضعيت یاد شده اگر همين موجودي آب كشور به طور صحيح مديريت نشود آخرين فرصت ها نيز از دست خواهد رفت و روزي فرا مي رسد كه اگر همه نفت و گازمان را بدهيم قادر نيستيم حتي آب شرب جمعيت كشور را تأمين كنيم.
ميرزايي می گوید: خطر بحران آبي كه امروزه كشور را تهديد مي كند بيشتر از مجموع خطرات بلاياي طبيعي است كه در كشور اتفاق مي افتد و همه كارشناسان كشور بر وقوع بحران آبي كشور اتفاق نظر دارند و سالهاست آن را هشدار مي دهند.
بحران آب در غرب کشور؛ چشم لرستان به دست همدان
وضعیت منابع آب در کشورمان در حالیست که در بسیاری از استانها با چالش جدی مواجه هستیم و در این میان غرب کشور به رغم دارا بودن منابع آب مناسب طی سالهای اخیر بحرانی جدی در این زمینه را تجربه کرده است.
بحران آب در غرب کشور وضعیت را بدانجا کشانده که استانهای مختلف برای تامین آب خود دست به دامن یکدیگر شده اند، از یک سو شهرستان بروجرد در مرز لرستان و همدان برای تامین آب چشم به سد کلان دارد و از سوی دیگر استانهای همدان و زنجان و کردستان چشم به دستهای تالوار دوخته اند.
کم آبی سد اکباتان همدان
اوضاع در طرف دیگر استانهای همسایه این منطقه نیز به همین منوال است تا چشم دشت های رومشگان و کوهدشت به سد سیمره در مرز ایلام و لرستان باشد، این حکایت بحرانی است که در یکی از مناطق نسبتا پرباران کشور هر روز عمیق تر می شود.
وضعیت بحرانی آب در ۶۳ روستای بروجرد از شهرستانهای استان لرستان اخیرا موجب اظهار نظر مدیر شرکت آب و فاضلاب روستایی بروجرد شد تا بگوید که می توان برای رفع مشکل آب روستاهای بخش مرکزی بروجرد از سرچشمه سد کلان ملایر استفاده کنیم که در صورت تحقق این امر ۱۶ روستا از آب شرب برخوردار می شوند.
عبدی البته تاکید کرد که تاکنون مدیر آب منطقه ای استان همدان با این موضوع موافقت نکرده است که برای تحقق این امر باید از طریق دستور وزیر و گرفتن موافقت شرکت آب منطقه ای همدان وارد مرحله اجرا شویم.
پروژه های سدسازی درجا می زند
وضعیت کم آبی در لرستان در حالیست که پروژه های سدسازی این استان که برای تامین آب شرب مردم در دستور کار قرار گرفته است همچنان درجا می زنند تا سه سد شهید بروجردی، آبسرده و گلرود یا نیمه تمام مانده و یا تعطیل شوند.
این در حالی است که اگر سدهای موجود شهرستان که یا در مرحله انجام مطالعات متوقف شده و یا به دلیل کمبود اعتبار نیمه کاره رها مانده اند تکمیل شوند دیگر نیازی به استفاده از دیگر منابع آبی استانهای همجوار نیست و با احداث سدهای آبسرده و گلرود به عنوان استراتژیک ترین سدهای بروجرد که از منابع آبی با ظرفیت بالایی برخوردار هستند می توان مشکل کم آبی شهرستان را حل کرد.
نگرانی ها در شهرستان بروجرد آنجا اوج می گیرد که غلامرضا بنادری مدیر آب منطقه ای شهرستان بروجرد می گوید که با روند کند عملیات ساخت سدها و تزریق اعتبارات به صورت قطره چکانی اتمام و تکمیل سدها سالها به طول خواهد انجامید و اگر سد آبسرده به زودی ساخته نشود درآینده تامین آب شرب شهرستان ۴۰۰ هزار نفری بروجرد با چالش شدیدی مواجه خواهد شد.
وی می افزاید: در افق ۱۴۲۵ بروجرد به ۵۰ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد که ۲۰ میلیون متر مکعب آن از طریق سد آبسرده تامین می شود. همچنین در سال ۱۴۰۵ باید آب شرب ۱۰۴ روستای بروجرد از سد آبسرده تامین شود که با این روند کنونی به این چشم انداز نمی رسیم.
چشم همدان به سد تالوار زنجان
بنابراین گزارش چشم بروجرد در حالی به دست سرچشمه کلان در ملایر دوخته شده است که خود این شهرستان و استان نیز با چالش آب مواجه است تا مسئولان امر بگویند سد کلان "اگر بیل زن باشد باغچه خود را بیل خواهد زد. "
مرتضی عزالدین مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان در گفتگو با خبرنگار مهر با رد موضوع انتقال آب کلان به بروجرد می گوید: استان همدان برای تامین نیاز آبی خود دست به دامان سد تالوار زنجان شده است و با این وضعیت امکان انتقال آب از این محل به استان همجوار وجود ندارد.
این سخنان مسئولان امر خود حکایت از زخمی ست که اینجا در استان همدان نیز سرباز کرده است، کاهش بارندگی های فصلی، افت شدید منابع آب زیر زمینی، بیلان منفی دشت های استان همدان، برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی و حفر چاه های غیر مجاز همه و همه از جمله مواردی بوده که بر این زخم نمک می پاشد.
هرچند برای برون رفت استان همدان از این مشکل چندین طرح آبرسانی و سد سازی در استان در حال اجرا است اما هر کدام از این طرح ها نیز برای اتمام نیاز به تامین اعتبار دارد و نیازمند توجه ویژه مسئولین کشوری به مشکل بحران کم آبی همدان و همت و تلاش مسئولین استان در جذب بودجه برای اتمام پروژه های آبی استان است.
در این میان طرح انتقال آب از سد تالوار به همدان نیز از پروژه هایی است که این روزها عملیات اجرایی آن گاه با کندی یا توقف و یا جهش روبرو می شود تا چشم سه استان به راه این سد باشد.
تشنگی همدان
معاون امور عمرانی استاندار همدان نیز در همین خصوص در گفتگو با مهر با بیان اینکه با توجه به حساسیتی که مسئله آب برای استان همدان دارد باید توجه بیشتری در زمینه تخصیص اعتبارات به این طرح صورت گیرد که متاسفانه این امر تاکنون محقق نشده است، اضافه می کند: اعتبارات خوبی برای طرح های سایر استان ها تخصیص یافته ولی طرح انتقال آب از سد تالوار زنجان به همدان به عنوان بزرگ ترین طرح غرب کشور از کمبود اعتبارات عمرانی رنج می برد و نمایندگان استان باید وزارت نیرو را نسبت به این موضوع حساس کنند.
محمودرضاعراقی با تاکید بر اینکه وضعیت آب شرب همدان سر به سر است، ادامه می دهد: در حال حاضر آب آشامیدنی همدان از وضعیت مطلوبی ندارد ضمن اینکه سهم بخش های دیگر برای آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گیرد و مسئولان کشوری باید مسئله کمبود آب همدان را جدی بگیرند.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای استان همدان نیز در خصوص طرح آبرسانی از سد تالوار به همدان در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: برای رفع مشکلات آب در سال ۱۳۸۳ و در سفری که مقام معظم رهبری به استان همدان داشتند و از نزدیک مسائل و مشکلات استان همدان را بررسی کردند به یکی از این مشکلات که تامین آب در استان همدان بود نگاهی ویژه صورت گرفت به طوریکه تصویب ۱۱ طرح مطالعاتی مخزنی در حوزه آب از نتایج سفر ایشان به استان همدان بود.
بی پولی بزرگترین پروژه صنعت آب غرب کشور
اسدالله بداغی یاداور می شود: از جمله این طرح ها که در راستای تامین آب شرب مردم شهرستان همدان به تصویب رسید آب رسانی از سد تالوار به همدان بود که گفته می شود بزرگترین پروژه صنعت آب غرب کشور است.
وی با اشاره به اینکه طرح آبرسانی از سد تالوار به همدان از سال ۱۳۸۶ آغاز شده است، اضافه می کند: طرح آبرسانی از سد تالوار به همدان تا کنون ۵۴ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
وی با بیان اینکه با اتمام پروژه آب رسانی از سد تالوار به همدان سالانه ۶۳ میلیون متر مکعب آب در همدان از این سد تامین می شود، تاکید می کند که استان همدان در حال حاضر در بحران کم آبی به سر می برد و شهر همدان به عنوان یکی از ۱۱ شهر دچار تنش آبی مطرح شده که اجرایی شدن پروژه سد تالوار موجب تامین قسمتی از آب همدان می شود.
مرتضی عزالدین مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز در گفتگو با مهر با اشاره به اینکه اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه آبرسانی از سد تالوار به همدان بیش از پنج هزار میلیارد ریال است، یادآور می شود: تاکنون دو هزار و ۱۵۰ میلیارد ریال برای این طرح هزینه شده و نزدیک به سه هزار میلیارد ریال دیگر برای اتمام این طرح نیاز است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان مشکل اصلی این پروژه را کمبود منابع مالی دانسته تا بگوید که با تخصیص اعتبارات این‌چنینی نمیتوان انتظار داشت پروژه در زمان کوتاهی بهره‌برداری شود.
وی ادامه می دهد: بهره‌برداری از این سد می‌تواند آب مورد نیاز یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت استان همدان را تأمین کند و انتظار میرود دولت توجه ویژه‌ای نسبت به تخصیص اعتبار به این طرح داشته باشد تا بتوان شتاب این طرح را به اتمام رساند.
دشتهای زنجان و کردستان چشم به راه آب تالوار
سد تالوار که در محدوده جغرافیایی استان کردستان قرار دارد قرار است به مدد سه استان کردستان، زنجان و همدان بیاید، شاید بتواند گرهی از درد کم آبی در این استانها باز کند.
مطابق اهداف اولیه سد تالوار آب مورد نیاز هفت هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی دشت خورخوره در شهرستان بیجار استان کردستان، ۲۴ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی دشت گرماب و بزینه رود در شهرستان قیدار استان زنجان و آب شرب شهرستان همدان را به میزان ۸۹ میلیون متر مکعب در سال، تامین و تنظیم کند.
این در حالیست که حمید چیت چیان وزیر نیرو شامگاه دوشنبه گذشته در سومین جلسه شورای اداری کردستان با اعلام اینکه انتقال آب از سدتالوار بیجار برای مصارف کشاورزی زنجان متوقف شده است، گفت: آبی از این سد به زنجان انتقال داده نخواهد شد بلکه به همدان اختصاص پیدا می کند.
وی با بیان اینکه مدیریت منابع آب مسئله ای استانی نیست و فراتر از استان هاست، ادامه داد: یکی از اقدامات و برنامه ها ایجاد مدیریت یکپارچه حوضه های آبریز است.
چیت چیان با اعلام اینکه انتقال آب از سدتالوار بیجار برای مصارف کشاورزی زنجان متوقف شده است، بیان کرد: آبی از این سد به زنجان انتقال داده نخواهد شد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه همدان دچار کم آبی شدیدی شده است برای رفع این مشکل گزینه دیگری به غیر از انتقال آب از سد تالوار به این استان نیافتیم و آب این سد به همدان انتقال داده می شود.
در حالی وزیر نیرو آب پاکی را روی دست زنجان برای استفاده از آب این سد ریخته است که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان از برنامه ریزی برای استفاده از آب این سد تالوار برای مشروب کردن اراضی کشاورزی دشت های خورخوره کردستان، دشت گرماب، بزینه رود زنجان و آب شرب شهرهای همدان و قروه خبر داده است.
امیر حمیدنیا با اشاره به پیشرفت ۹۸ درصدی ساخت سد تالوار گفته است که تنها دو درصد از عملیات تجهیزاتی سد باقی مانده تا ساخت سد تالوار به طور کامل به اتمام برسد.
امیدها به تالوار در حالیست که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان می گوید: به دلیل خشکسالیهای موجود و عدم جمع شدن کافی آب در پشت سد هنوز زمان مشخصی برای بهره بره داری از سد مشخص نشده است. سدی که قرار بود آب ۳۲ هزارهکتار از اراضی دیم استانهای زنجان وکردستان و آب شرب شهرهای همدان، قروه، شهرستان خدابنده، زرین آباد و روستاهای شهر گرماب تامین می شود.
مدیریت منابع آب در دستور کار قرار گیرد
برآیند مباحث و اظهار نظرهای مسئولان نشان می دهد که عمق مشکل کم آبی در غرب کشور استانها را "دبه" به دست راهی در خانه یکدیگر کرده است، هر چند که جواب "نه" صاحبخانه ای که به رغم تمایل و احساس مسئولیت برای کمک نمی تواند قدمی بردارد نشان دهنده عمیق شدن هر روزه این بحران است.
وضعیت کنونی منابع آب در غرب کشور اذهان را اینگونه نهیب می زند که استمرار این وضعیت چگونه افقی پیش روی ساکنان این استانها قرار خواهد داد تا محسن تیزهوش فعال محیط زیست بگوید: اینکه روزی منابع آب زیرزمینی تمام خواهد شد؛ حقیقت تلخی است که ما انسانها با استفاده های نابجای خود در حال نزدیک کردن آن روز هستیم.
وی معتقد است که کشاورزی و صنعت دو بال عظیمی هستند که در حال بلعیدن ذخیره حیاتی آب زمین هستند و متاسفانه همین مصرف بیش از حد سبب افت آبهای زیرزمینی و دلیلی از بین رفتن پایداری های محیط زیست زمین شده است.
این فعال محیط زیست با تایید چالشهای پیش روی کشورمان در زمینه منابع آب معتقد است که باید با درس گرفتن از خشکسالیهای چندین سال اخیر در ایران مدیریت منابع آب را در دستور کار قرار دهیم.
تیزهوش می گوید: در مورد مدیریت صحیح منابع آب بهتر است به سمت حفظ سدهای زیرزمینی رفته و راندمان کشاورزی را نیز بالا ببریم. همچنین باید در مقابل از صنایع و کارخانجاتی حمایت کنیم که به منابع آب کمتری محتاج باشند و از سوی دیگر باید به سمتی رفت که حتما از سیستم به روز بازیافت آب در صنایع استفاده شود.
این فعال محیط زیست تصریح می کند: با توجه به وضعیت اقلیمی کشورمان باید حفاظت از منابع آب زیرزمینی در سبد اولویت های راهبردی کشور در مقام نخست قرار بگیرد تا بتوانیم شرایط را برای سالهای بعد حفظ کنیم.
با این تفاسیر به نظر می رسد تداوم خشکسالی در کشور ایران درس های بسیاری را در خود نهفته دارد، درس هایی که اگر جدی گرفته نشود آمار مردودی هایمان در این بحران رو به افزایش خواهد رفت تا درجا زدن حاصل این همه تکرار اشتباه و آزمون و خطا باشد.
به نظر می رسد باید در شرایط بحرانی کنونی مدیریت منابع آب و تدوین برنامه های جامع مقابله با خشکسالی را در دستور کار قرار داد، برنامه هایی که نه فقط کاغذ روی کاغذ جمع کند بلکه با نگاهی عملیاتی گام های اصولی بردارد در مسیر اینکه چه باید کرد و به کجا باید چشم دوخت، اوضاع آب اینجا هر روز وخیم تر می شود، باید از هر انکه می تواند برای تدوین راهبردهای عملیاتی همراه شود یاری خواست تا قبل از بحرانی تر شدن این وضعیت بتوان کشور را در مقابل آن تجهیز کرد.
