درخشش دانش‌آموز ۱۰ ساله اردبیلی در مسابقه جهانی ریاضی که ایران به‌تازگی به جمع شرکت‌کنندگان آن پیوسته نشان داد شیوه‌های آموزش یکی از سخت‌ترین دروس مدرسه نیازمند تغییر است.
با چشم‌های درشت و سیاه‌رنگ خود در آستانه در ایستاده و منتظر می‌ماند وارد خانه شوم. کمی خجالتی است. ویژگی که اغلب بچه‌ها به‌ویژه دختربچه‌های به سن او دارند. طوری که خجالتی بودنش باعث می‌شود اطرافیان بگویند خیلی مؤدب و حرف‌گوش‌کن است!
همین‌که گوشه‌ای پیدا می‌کنم برای نشستن از داستان موفقیتش می‌شنوم. اینکه به همراه پدر و مادر و مادربزرگ به هندوستان کشور هزار رنگ سفر کرده و از بین هشت هزار دانش‌آموز درخشیده است. آن‌هم در امتحانی که فقط هشت دقیقه به طول انجامیده و نه شرایط و امتیاز خاصی به بچه‌ها قائل شده‌اند و نه فرصت داده‌اند کودکان اضطراب خود را بتکانند. سریع وارد اتاق آزمون شده‌اند و در حضور خانواده‌های خود و تعداد زیادی از بچه‌ها کاری کرده‌اند کارستان.
آغاز بازی با اعداد از کلاس‌های محاسبه ذهنی
مشکات محمدباقری ۱۰ سال بیشتر ندارد. نوک موهای بافته‌اش از دو طرف زیر مقنعه دیده می‌شود. آرام گوشه‌ای نشسته و وقتی که به خواست مادر برایم شکلات و شیرینی تعارف می‌کند، مادر توضیح می‌دهد که نزدیک چهار ماه است کلاس محاسبات ذهنی رفته است.
مادر مشکات وقتی تعریف این کلاس‌ها در افزایش تمرکز کودک را شنیده به بسیاری از کلاس‌های دیگر که اغلب تأثیر ناچیزی در آینده کودک دارند قلم کشیده و مشکات را رسانده است به محاسبات ذهنی.
حالا وقتی ریاضی می‌خواند نه‌تنها از سختی آن گله ندارد بلکه با اعداد دوست شده و این‌ها را می‌توان وقتی چرتکه با مهره‌های نارنجی‌اش را می‌آورد به من نشان بدهد به‌خوبی مشاهده کرد.
کنارم می‌نشانمش و از او می‌پرسم امتحان سخت بود؟ می‌گوید نه‌فقط ردیف آخر سخت بود که آن‌ها را هم جواب دادم.
محاسبات ذهنی ریاضی یا (UCMAS) ازجمله رقابت‌های استاندارد سنجش هوش ریاضی و محاسباتی کودکان است که همه‌ساله برگزار می‌شود. مسابقاتی که سال‌ها است قدمت دارد و ایران در طی سه سال گذشته رقابت کنندگان خود را عازم آن ساخته و در همین سه سال هوش و استعداد کودکان ایرانی دنیا را متحیر ساخته است.
در آخرین دوره این مسابقات به میزبانی شهر دهلی از کشور ایران ۶۰ رقابت کننده و از شهر اردبیل سه دانش‌آموز اعزام شدند و هرکدام در سطح خود حائز رتبه دوم شده‌اند.
نوع مسابقات به این شکل است که کودکان به ۲۰۰ سؤال جمع و تفریق ریاضی در هشت دقیقه پاسخ می‌دهند. سؤالاتی که با جمع و تفریق سه عدد آغاز شده و درنهایت در ردیف آخر به شش- هشت عدد می‌رسد.
هماهنگی نیمکره‌های چپ و راست مغز
مشکات مقابل ما کاغذ سؤالات را در دست می‌گیرد و شروع می‌کند به محاسبه. پدرش می‌گوید همان‌طور که محاسبه می‌کند می‌تواند با ما حرف بزند و حتی کارتون ببیند.
شگفتی دستان کوچک مشکات که تکان می‌خورد و در هر دو ثانیه به یک سؤال پاسخ می‌دهد برای خانواده‌اش که بارها شاهد این منظره هستند تعجبی ندارد اما من بزرگ‌سال مبهوت استعداد این نخبه علمی هستم که شهر اردبیل را به گوش دانش‌آموزان نخبه از کل دنیا رسانده و حالا بدون اینکه کوچک‌ترین حمایتی شود به‌سادگی افتخار آفریده است.
بر اساس محاسبات ذهنی ریاضی که در ابتدا با چرتکه و سپس با دست انجام می‌شود نیمکره‌های چپ و راست مغز کودک همسویی پیداکرده و موجب تمرکز وی می‌شود.
بطوریکه نه‌تنها نیمکره‌ها هماهنگ عمل می‌کنند بلکه به شکل فوق‌العاده می‌توانند نسبت به حل مسائل ریاضی اقدام کنند.
تأثیر آموزش‌های به هنگام مشکات در سایر دروس وی نیز دیده می‌شود. خودش می‌گوید علوم را بهتر یاد می‌گیرم و مادرش تأکید دارد که تمام دروس حفظی را می‌تواند با تمرکز بیشتری بخواند.
دوست دارم به بچه‌ها یاد بدهم
نکته اینجا است که از آموزه‌هایی که مشکات را جهانی کرده در مدارس خبری نیست. هرچند مدرسه طیبه به دانش‌آموز نخبه خود افتخار می‌کند اما شیوه‌های آموزش ریاضی جز اینکه کودکان را فراری از اعداد کرده باشد ثمری نداشته و همیشه ریاضی به‌عنوان یک درس سخت و طاقت‌فرسا متصور شده است.
مشکات به دوستانش گفته که در هندوستان مقام آورده است. به گفته مادرش تا همین سال قبل از همه‌چیز خجالت داشت اما حالا اعتمادبه‌نفس فوق‌العاده‌ای دارد و خدا را شاکریم درست هدایتش کردیم.
وقتی می‌پرسم بچه‌های کلاسش ریاضی خوب بلدند یا نه با مکث می‌گوید بیشترشان بلدند.
مشکات دوست دارد شیوه‌هایی که یاد گرفته به بچه‌های دیگر هم یاد بدهد و از بین همکلاسی‌هایش هرکسی رفته محاسبات ذهنی با ریاضی دوست شده است.
هرچند آموزش محاسبات ذهنی ریاضی در برخی کشورها جزو دروس مدرسه است اما در ایران به این مهم کمتر بهاداده شده است. چرتکه‌های پدربزرگ‌های بازاری تا مدت‌ها در گوشه صندوق‌ها پنهان بود و به‌عنوان ابزار از مد افتاده مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. اما در برخی کشورها روی کارکرد این ابزار دقیق شدند و امروز شاهد پرورش کودکان خود به شکل مطلوب هستند.
حمایت مالی نداشتیم
وقتی خبر سفر به هندوستان مطرح شد پدر و مادر نه‌تنها حمایتی مالی از منبعی دریافت نکردند بلکه با هزینه شخصی مشکات را به دهلی بردند تا از کودکان منتخب دیگر کم نیاورد. هزینه حضور در امتحان پنج میلیون ریال و هزینه رفت‌وبرگشت ۲۵ میلیون ریال بود که البته بدون تأمین تک ریالی از سوی هیچ نهاد دولتی و غیردولتی از سوی خانواده مشکات تأمین شد.
هرچند آموزش‌وپرورش از وی تجلیل کرده و عکس مشکات در محوطه آموزش‌وپرورش ناحیه دو خودنمایی می‌کند و هرچند امور کتابخانه‌ها نیز قصد تجلیل این کودک را دارد اما به نظر می‌رسد حمایت از نخبگان علمی چه در مرحله رسیدن به مدارج و مقامات و چه بعدازآن حداقلی است و چندان دور از ذهن نیست که حتی اگر از مسئولان سؤال شود کمبود اعتبار را بهانه خواهند کرد.
درحالی‌که هیچ‌یک از اعتباراتی که صرف کرده‌اند نام اردبیل را این‌چنین به‌سادگی جهانی نکرده است.
علاقه کودک و همراهی والدین شرط موفقیت
این روزها تب نام‌نویسی کودکان در کلاس‌های مختلف به حدی بالاگرفته که به مسابقات هیجانی والدین و پز دادن های بی‌اساس تبدیل شده است. کودکان بی‌آنکه بخواهند وارد این بازی می‌شوند و متأسفانه دستاورد مطلوبی نیز حاصل نمی‌شود. در این خصوصخبرگزاری مهردر گزارشی تحت عنوان «کودکان اردبیلی در معرض بیماری/غول تیزهوشی کمین کرده است» به تشریح نظرات کارشناسان آموزشی پرداخته است.
مشکات روزانه نیم ساعت برای محاسبات ذهنی تمرین دارد آن‌هم اگر درس‌ومشق نداشته باشد. این‌ها اظهارات مادر مشکات است که معتقد است درس مدرسه در اولویت است و اگر وقتی بماند برای سایر فعالیت‌ها باید اختصاص یابد.
مادر مشکات موافق نام‌نویسی کودک در کلاس‌های مختلف نیست و حتی از مهرماه که مدارس آغاز شده کلاس زبان و شنای مشکات را تعطیل کرده است.
معتقد است علاقه کودک و در ادامه همراهی والدین شرط اصلی است و اگر کودک علاقه نداشته باشد بی‌شک موفق نخواهد بود؛ ما بر اساس علاقه خود مشکات به محاسبات ذهنی موافق بودیم که ادامه دهد و ازاین‌پس نیز حمایتش خواهیم کرد.
مشکات آرزو دارد پزشک شود چون می‌خواهد حال بیماران را خوب کند و دوست دارد تمرین کند تا سال آینده در امتحانات دبی نیز رتبه داشته باشد. وقتی تا دم در من را بدرقه می‌کند می‌گویم سال آینده هم می‌آیم از موفقیتش مصاحبه بگیرم. ریز می‌خندد. مشکات بدون حمایت نهادهای آموزشی بااراده خود شهرمان را به دنیا معرفی کرده است.