هاری و آنچه باید در مورد آن بدانیم

عکس نویسنده
نویسنده : مریم مرادیان نیری
بازدید :
1350
زمان تقریبی مطالعه :
10 دقیقه
تاریخ : پنج شنبه 1402/07/06
هاری
خوشبختانه باتوجه‌به فراگیرشدن واکسیناسیون حیوانات خانگی، درمان‌های مؤثر بعد از قرارگرفتن در معرض هاری و راهکارهای پیشگیرانه از گازگرفتگی توسط حیوانات مبتلا به هاری، تعداد مرگ‌های انسانی ناشی از بیماری هاری کم شده است؛ اما این بدین معنی نیست که نیازی نیست از خودتان، خانواده‌تان و حیوانات در برابر این بیماری محافظت کنید. بهترین راه‌های محافظت در برابر بیماری هاری این است که:
. نزدیک حیوانات وحشی نشوید و تماسی با آنها نداشته باشید، خصوصاً حیوانات وحشی و بیمار
. حیوانات خانگی را واکسینه کنید
. وقتی پزشک یا مراقب بهداشت توصیه می‌کند سریع‌تر به دنبال درمان بعد از گازگرفتگی توسط حیوان بروید، به این توصیه عمل کنید

هاری چیست؟
هاری یک بیماری عفونی است که بر سیستم عصبی مرکزی در پستانداران اثر می‌گذارد. هاری از طریق بزاق دهان حیوان آلوده چند روز پیش از مرگش منتقل می‌شود. هاری از طریق خون، ادرار یا مدفوع یک حیوان مبتلا به هاری قابل‌انتقال نیست و از طریق هوا در محیط نیز منتشر نمی‌شود.
هاری به دلیل اینکه بر سیستم عصبی اثر می‌گذارد، بیشتر حیوانات مبتلا به هاری، رفتارهای غیرعادی از خود نشان می‌دهند.

علائم هاری در حیوانات
در هاری خشمگین، حیوانات وحشی ممکن است بسیار تهاجمی و تحریک‌پذیر باشند، گاز بگیرند یا ولع خوردن چیزهای غیر خوردنی مثل سنگ و آشغال از خود نشان بدهند و ضمناً آب دهانشان زیاد و سرازیر است. در هاری بی‌حس، حیوان وحشی ممکن است آرام و ضعیف به نظر برسد و انگار هیچ ترسی از انسان‌ها ندارد.
علائم دیگری نیز در هاری وجود دارد، مثلاً اینکه حیوان مست یا بی‌نهایت سست و شُل به نظر می‌رسد و تلوتلو می‌خورد، نسبتاً فلج می‌شود و انگار تعادلی ندارد؛ اما بیشتر این علائم می‌توانند نشانگر بیماری‌های دیگری نیز باشند مثل مسمومیت با سرب یا کج‌خلقی. چند علامت رفتاری وجود دارد که از نشانه‌های بارز هاری‌اند:
اگر یک حیوان معمولاً شب فعال، مثل راکون یا راسو، طی روز فعال باشد و رفتارهای غیرمعمول از خود نشان بدهد، باید به مرکز کنترل حیوانات محلی اطلاع دهید.
اگر در عرض یکی دو روز بعد از قرارگرفتن در معرض ویروس هاری تحت درمان قرار بگیرید می‌توانید از بیماری هاری جان سالم به در ببرید. اگر مبتلا به هاری شوید، یعنی علائم اثر ویروس بر مغز ظاهر شوند، دیگر هیچ درمان مؤثری وجود نخواهد داشت. هاری بدون واکسیناسیون به‌موقع و درمان با آنتی‌بادی، تقریباً کشنده است

حیوانات چگونه هاری می‌گیرند؟
. هاری طی مرحله نهایی بیماری از مغز به غدد بزاقی می‌رود و این زمانی است که حیوان می‌تواند این بیماری را منتشر کند که اساساً این انتقال به‌واسطه گازگرفتن صورت می‌گیرد.
. هاری نمی‌تواند از طریق پوست سالم و بدون خراش وارد شود و افراد فقط از طریق بزاق یک حیوان مبتلا به هاری که از خراش و زخم باز وارد بدن شده هاری می‌گیرند.
. ویروس هاری در معرض هوای باز، طول عمر کوتاهی دارد و فقط می‌تواند در بزاق زنده بماند و وقتی بزاق حیوان خشک می‌شود می‌میرد.
. اگر حیوان خانگی دارید که با یک حیوان مشکوک به هاری گلاویز شده، تمام مراقبت‌ها را انجام دهید تا بزاق تازه حیوان‌ وارد خراش و زخمی از بدنتان نشود (مثلاً دستکش بپوشید).

چه حیواناتی ناقل هاری هستند؟
هر پستاندار خونگرمی می‌تواند هاری بگیرد یا هاری را انتقال دهد، اما عمده‌ترین ناقل‌های هاری در آمریکای شمالی راکون‌ها، راسوها، خفاش‌ها، روباه‌ها و کایوت‌ها (گرگ‌های صحرایی) و در ایران سگ‌ها هستند. هاری در مناطق مختلف در گونه‌های مختلفی از حیوانات شایع است؛ اما قطعاً محدود به همین حیوانات نمی‌شود.

انسان‌ها و هاری
باتوجه‌به اطلاع‌رسانی و آموزش‌های گسترده در مورد بیماری هاری شاید تا حدودی عجیب باشد که بدانیم هر ساله تعدادی از افراد به دلیل بیماری هاری جان خود را از دست می‌دهند.
در ایالات متحده آمریکا، بیشتر افرادی که هاری می‌گیرند از طریق خفاش به این ویروس مبتلا می‌شوند و بیشتر آنها حتی نمی‌دانند که گزیده شده‌اند. بعضی از افراد ممکن است وقتی در خواب بودند گاز گرفته شدند و عده‌ای نیز بدون اینکه بدانند خفاشی هاری دارد آن را بدون دستکش به دست گرفته باشند.

هاری چه اثری بر بدن انسان می‌گذارد؟
هاری از زخم آلوده به ویروس به‌مرورزمان به مغز می‌رود. فازهای گوناگونی از هاری وجود دارد که بیشتر افراد آنها را تجربه می‌کنند: فاز نهفتگی، فاز ابتدایی، فاز نورولوژیکی حاد و کُما.

فاز نهفتگی
ویروس هاری می‌تواند پیش از اینکه وارد سیستم عصبی شود، روزها تا هفته‌ها در بدنتان بماند. طی این دوره هیچ علامتی ندارید و اگر در ابتدای فاز نهفتگی فوراً تحت درمان قرار بگیرید، به هاری دچار نخواهید شد.

فاز ابتدایی
ویروس هاری از طریق سلول‌های عصبی‌تان به مغز و نخاع می‌رود و با این اتفاق، آسیب جدی عصبی وارد می‌کند. فاز ابتدایی هاری زمانی شروع می‌شود که ویروس هاری وارد سیستم عصبی‌تان می‌شود. سیستم دفاعی بدن شما سعی می‌کند با این ویروس بجنگد و علائمی شبیه آنفلوانزا در شما ایجاد می‌شود. آسیب عصبی ممکن است باعث گزگز، درد یا بی‌حسی در ناحیه گازگرفتگی شود. این فاز دو تا ده روز طول می‌کشد. وقتی هاری به این فاز می‌رسد، هیچ درمان مؤثری ندارد.

فاز نورولوژیکی حاد
در این فاز، ویروس هاری شروع می‌کند به آسیب‌زدن به مغز و نخاع. حدود دوسوم افرادی که هاری خشمگین می‌گیرند، علائمی مانند تهاجم، تشنج و دلریوم دارند. عده‌ای که هاری بی‌حس می‌گیرند علائم ضعف و فلجی پیش‌رونده‌ای را دارند که از ناحیه گازگرفتگی شروع شده و به باقی قسمت‌های بدن می‌رود. هاری خشمگین می‌تواند چند روز تا چند هفته طول بکشد. هاری بی‌حس نیز می‌تواند تا یک ماه ادامه پیدا کند.

کما
خیلی از افراد در مرحله نهایی عفونت هاری وارد فاز کما می‌شوند. هاری در نهایت منجر به مرگ می‌شود.

علائم هاری در انسان چیست؟
همان‌طور که گفتیم معمولاً تا چند روز پس از ورود ویروس هاری به بدن هیچ علامتی وجود ندارد. وقتی ویروس به سیستم عصبی مرکزی راه پیدا می‌کند (فاز ابتدایی)، علائمی شبیه آنفلوانزا ظاهر می‌شود. در مراحل نهایی نیز علائم نورولوژیکی (مغزی) وجود خواهند داشت.

علائم فاز ابتدایی هاری
. تب
. خستگی
. سوزش و خارش و گزگز یا بی‌حسی ناحیه گازگرفتگی
. سرفه
. گلودرد
. درد عضلانی
. تهوع و استفراغ
. اسهال

علائم فاز نورولوژیکی حاد
در هاری خشمگین:
. تهاجم و سراسیمگی
. بی‌قراری
. تشنج
. توهم
. گرفتگی عضله
. تب
. تپش قلب
. تنفس تند
. تولید زیاد آب دهان
. یک اندازه نبودن مردمک‌ها
. فلج صورت
. ترس از آب یا نوشیدن آب
. ترس از دمیدن هوا به‌صورت
. دلریوم

در هاری بی‌حس:
. تب
. سردرد
. گرفتگی گردن
. ضعف، خصوصاً از قسمتی از بدن شروع می‌شود که گاز گرفته شده و تدریجاً به دیگر قسمت‌ها می‌رسد
. گزگز و سوزن‌سوزن یا دیگر احساس‌های عجیب
. فلج شدگی
. کما

چه تست‌هایی برای تشخیص هاری انجام می‌شود؟
. تست بزاق دهان
. بیوپسی پوست
. تست مایع نخاعی
. آزمایش خون
. ام‌آرآی

هاری چگونه درمان می‌شود؟
اگر علائم هاری شروع شوند، هیچ درمان تأیید شده‌ای برای آن وجود ندارد. اگر یک حیوان مبتلا به هاری یا مشکوک به هاری شما را گاز گرفت یا در تماس با شما بود باید هر چه سریع‌تر خود را به مرکز درمانی برسانید و زخمتان را با آب و صابون کاملاً بشویید و تمیز کنید.
پزشک یک سری تزریق برایتان انجام می‌دهد تا جلوی عفونت ناشی از ویروس را بگیرد. ضمناً علاوه برا این تزریق‌ها درصورتی‌که قبلاً هرگز واکسن هاری نزده باشید، درمان مستقیم با آنتی‌بادی در ناحیه زخم را انجام می‌دهند.

اگر فرد در تماس مستقیم با حیوان مشکوک به هاری قرار بگیرد، چه داروهایی لازم است؟
اگر توسط یک حیوان وحشی گاز گرفته شوید یا پوستتان خراشیده شود، لازم است اقداماتی برای پیشگیری از هاری انجام دهید.
داروهایی برای پیشگیری از رسیدن عفونت به مغز استفاده می‌شود که اغلب ترکیبی از موارد زیرند:
. واکسن هاری: پزشک طی ۱۴ روز واکسن‌هایی به شما تزریق می‌کند. اگر قبل از قرارگرفتن در معرض حیوان بیمار واکسن زده باشید و در حال حاضر واکسینه باشید، فقط به دو تزریق نیاز دارید. این واکسن به بدنتان یاد می‌دهد ویروس هاری را قبل از اینکه وارد مغزتان شود نابود کند.
. گلوبولین ایمنی هاری انسانی (HRIG): این آنتی‌بادی ویروس را در نزدیکی زخم، از بین می‌برد. اگر قبل از قرار گرفتن در معرض هاری، واکسینه شده‌اید، نباید HRIG را دریافت کنید.

اگر حیوانی شما را گاز گرفت چه باید بکنید؟
اگر حیوانی شما را گاز گرفت یا پوستتان را خراشید:
. زخم را فوراً با آب و صابون به مدت 15 تا 20 دقیقه بشویید و سپس درون زخم را از صابون پاک کنید و کاملا آبکشی کنید. اگر امکانش هست از محلول پوویدون آیوداین ۱۰ درصد (بتادین) برای ضدعفونی استفاده کنید.
. هر چه سریع‌تر با مرکز بهداشت تماس بگیرید به آنها توضیح دهید چه اتفاقی افتاده است و هر اطلاعی درمورد حیوانی که گازتان گرفته است دارید انتقال دهید، مثلاً حیوان وحشی بوده یا خانگی؟ رفتار حیوان چگونه بوده است و...
. از مراقب بهداشت بپرسید بهترین روش تمیزکردن زخمتان چیست و آیا به واکسن هاری نیاز دارید یا خیر.

چرا درمانی برای هاری وجود ندارد؟
همان‌طور که گفتیم اگر ویروس هاری به مغز برسد درمانی برایش وجود ندارد؛ چون از سد خونی – مغزی عبور کرده است.
سد خونی مغزی لایه‌ای بین مغز و رگ‌های خونی در سر شماست که کار آن محافظت از مغز به‌واسطه دور نگه‌داشتن سموم و دیگر مواد خطرناک از مغز شماست که می‌توانند از خون به مغزتان برسند. در واقع سد خونی مغزی مثل یک صافی بسیار دقیق و ریز عمل می‌کند. محققان مطمئن نیستند؛ اما ظاهراً ویروس هاری عملکرد این سد را از کار می‌اندازد، بنابراین داروهایی که ممکن است بر ویروس اثر کنند نمی‌توانند موفق شوند.

آیا می‌توانید از هاری جان سالم به در ببرید؟
اگر در عرض یکی دو روز بعد از قرارگرفتن در معرض ویروس هاری تحت درمان قرار بگیرید می‌توانید از بیماری هاری جان سالم به در ببرید. اگر مبتلا به هاری شوید، یعنی علائم اثر ویروس بر مغز ظاهر شوند، دیگر هیچ درمان مؤثری وجود نخواهد داشت. هاری بدون واکسیناسیون به‌موقع و درمان با آنتی‌بادی، تقریباً کشنده است.

آیا همه سگ‌ها هاری دارند؟
سگ‌ها در نواحی درحال‌توسعه در آسیا و آفریقا معمولاً هاری دارند. در کشورهای توسعه‌یافته هاری معمولاً در میان سگ‌ها خانگی دیده نمی‌شود. با این حال شما باید همیشه مبنا را بر این بگذارید که حیوانی که گاز گرفته هار است و سریع به مرکز بهداشتی مراجعه کنید.