نهادینه نشدن فرهنگ کتابخوانی، تبلیغات کم و غلط، مشکلات مالی و گرانی کتاب، سرگرمی های دیگر، فرهنگ خانوادگی و در بعضی موارد تحصیلات پایین والدین، از موانع توسعه فرهنگ مطالعه بخصوص در قشر جوان به شمار می رود.
این روزها حتی دکور منازل را هم نگاه کنید، فرهنگ کتابخوانی و مطالعه و کتابخانه داری جایی در دکوراسیون و مبلمان ما ندارد، برخلاف گذشته که مهم ترین و زیباترین فضای یک منزل، به کتابخانه و نگهداری کتاب اختصاص داده می شد.
از طرفی آمار سرانه مطالعه ایرانی ها در بین مردم کشورهای جهان در پایین ترین سطح خود قرار دارد، عام ترین تعریف از «سرانه مطالعه» میانگین مدت زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه روز است، اما همیشه این تعریف صادق نیست و می توان به جای مدت زمان از تعداد کتاب های خوانده شده یا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه بهره برد.
در ساده ترین حالت می توان میزان مطالعه همه افراد یک جامعه را با هم جمع و بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای در نظر گرفته شده تقسیم کرد. برای اندازه گیری، متوسط مطالعه در یک جامعه آماری را محاسبه کرده و به تمام جامعه تعمیم می دهند. البته عوامل دیگری نیز همچون تیراژ کتاب‌ها بر اندازه گیری سرانه مطالعه اثر دارد.
نقش نمایشگاه کتاب در افزایش سرانه مطالعه
یکی از مهم ترین رویدادهای فرهنگی کشورها که تأثیر بسزایی در فرهنگ کتابخوانی و مطالعه کتاب دارد، برپایی نمایشگاه های بین المللی کتاب و در نظر گرفتن تسهیلات برای خرید کتاب است.
در کشور ما حدود ربع قرن است نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با رویکردهای مختلف که اغلب مرتبط با حوزه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی بوده است، با حضور ناشران داخلی و خارجی و میلیون ها بازدیدکننده برپا شده است.
در کنار نمایشگاه تهران، نمایشگاه بین المللی کتاب تبریز، بزرگ ترین نمایشگاه استانی در کشور است که هر ساله در ماه مهر در کلانشهر تبریز برگزار می شود که حداقل یک میلیون نفر از آن بازدید می کنند و بزرگ ترین اتفاق فرهنگی شمالغرب کشور محسوب می شود. برپایی این نمایشگاه فرصت مغتنمی است تا کمی به سمت مطالعه و آشتی با یار مهربان، کتاب نزدیک تر شویم.
نمایشگاه بین المللی کتاب تبریز، از 9 تا 13 مهرماه در محل نمایشگاه بین المللی این شهر برپا شده است. برپایی ششمین نمایشگاه کتاب دفاع مقدس، سومین نمایشگاه قرآن و عترت و نمایشگاه رسانه های دیجیتال نیز از جمله ویژگی های نمایشگاه امسال به شمار می رود.
حمایت از انتشار کتاب خوب
آیت الله محسن مجتهدشبستری، نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی در آیین افتتاح سیزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تبریز گفت: کتاب غذای روح انسان بوده و در مقابل تهاجم فرهنگی از جمله موثرترین ابزارهاست، اما باید به این واقعیت تلخ نیز اشاره کنیم که کتاب و کتابخوانی در کشور به اندازه لازم رواج ندارد.
وی تاکید کرد: حمایت از کتاب مفید، در واقع مقابله با تهاجم فرهنگی مبتذل غربی است و انتشار کتبا مفید بهترین سرگرمی برای جوانان است چرا که فکر نسل جوان را ارتقا می دهد.
تاثیر فرهنگ شهرنشینی در مطالعه
همچنین علی اکبر صفی پور، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی، در این رابطه به خبرنگار خبرگزاری شبستان در تبریز گفت: عوامل زیادی در افزایش یا کاهش سرانه مطالعه تاثیر دارند، حتی تغییر دکوراسیون منازل نیز بر این مساله اثرگذار است.
وی افزود: در گذشته نه چندان دور، کتابخانه و نگهداری کتاب یک فن و هنر بود و بخش مهمی از دکوراسیون منزل به این مساله اختصاص پیدا می کرد، اما با تغییر فرهنگ شهرنشینی و گسترش فرهنگ آپارتمان نشینی متاسفانه، این مساله در فراموش شدن فرهنگ کتابخانه داری در منازل تاثیر گذاشته است.
صفی پور همچنین عنوان کرد: امروزه رقیب زیادی برای کتاب پیدا شده از جمله فضای مجازی، رادیو و تلویزیون که خود دلیلی بر کاهش میزان مطالعه می تواند باشد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی در ادامه با اشاره به تعداد مجوز کتاب صادر شده در سال گذشته تصریح کرد: سال 1393، بیش از هزار و 300 عنوان کتاب از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی مجوز نشر دریافت کردند.
کلاه خود را قاضی کنیم
كشورهای در حال توسعه نزديک به۸۰ درصد جمعيت جهان را تشكيل می دهند اما كمتر از ۳۰درصد كتاب‌هايی جهان را توليد می کنند و كمتر از اين مقدار نيز به كتابخوانی مشغولند. طبق آمار مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان درباره کتابخوانی، 76 درصد از جوانان روزانه کمتر از 30 دقیقه مطالعه می کنند که از این میان، بیشتر از 70 درصد به مطالعه کتاب های روان شناسی و بازاری می پردازند. بر اساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به طور متوسط 90 دقیقه در روز است.
بر اساس گزارش يونسکو، ژاپن از نظر عادت به کتابخوانی جايگاه نخست را در جهان دارد و ۹۱ درصد مردم اين کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله می خوانند؛ برای مثال يک ژاپنی در سال بين ۴۶ تا ۴۷ کتاب می خواند و ۶۵ درصد مردم کره جنوبی نيز عادت به مطالعه دارند.
مقايسه سرانه مطالعه ايران و کشورهای ديگر نشان مي دهد مهم ترين انگيزه ای که باعث می شود ايرانی ها سراغ کتاب نروند بی نيازی از مطالعه و حس داناي کل بودن است. اگر کلاه مان را قاضي کنيم می بينيم که ما آدم های با اعتماد به نفسی هستيم و اين روزشها به دليل حضور در شبکه های اجتماعي و فضای اينترنت و مواجه شدن با اطلاعات حداقلی و پيامکی بيشتر از هر زمانی خودمان را بی نياز از مطالعه می بينيم. حالا هر قدر هم در آمارها خودمان را خوب جلوه دهيم و آمارهای خوب و پر و پيمانی را ارائه کنيم، صنعت نشر و تيراژ کتاب ها خبر می دهد از سر درون.
به نظر می رسد، فرهنگ کتابخوانی در استان ما نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و در حال خشک شدن می باشد و بلکه هم خشکیده است. نمایشگاه بین المللی کتاب تبریز امسال با شعار احیای دریاچه ارومیه در حال برگزاری است اما یادمان باشد، کتاب و کتابخوانی هم در دریای بی توجهی مردم و مسئولان در حال غرق شدن است!
گزارش از بیت اله احمدی
خوب ما با کتاب ریاد مأنوس نیستیم دیگه