محمد زینالی
یکی از محققین به این نتیجه رسیده است که جامعه ایرانی جامعه ای است که به صورت درست در فرایند تجدد قرار نگرفته است. با این حال روح تجدد در آن جریان داشته و از مهارت های جدید برای زندگی و ساختن جامعه بهره مند شده است.
کج مدرن بودن به این مفهوم می تواند باشد که آنچه بایست از تجدد در ایران به سرانجام برسد، به صورت صحیح آن عملی نشده و در واقع مشکلات و کاستی ها در نتیجه ی ذات تجدد نیست. حال می توان به این نکته اندیشید که چرا جامعه ما به صورت درست از ابزارهای جدید و هویت جدید بهره مند نشده است. نمونه ای از این ابزارها سیستم قدرت یا بروکراسی و خدمات اجتماعی است که صد در صد همه قبول دارند بروکراسی و بانکداری و حتی بیمه و بازار عملکرد مطلوبی نداشته و هر یک یکی از دردسرسازترین سیستم ها برای زندگی مردم هستند.
رسانه، این قهرمان ساز جامعه مدرن که قدرت دارد آدم های پست را والا نشان بدهد و می تواند در اثر نوشته های پرماجرای یک روزنامه زرد که در شرایط فعلی خبرگزاری جایش را گرفته است، آدمی را آنقدر مورد نقد قرار دهد که همه او را متهم به 'بد- بد-بد' بودن کنند. آری در جامعه کج مدرن، رسانه هم به جای کارکرد درست، کج رسانه است و در واقع آن چیزی که در اصل لقب روح و رکن دموکراسی را دارد، نیست. چنین شرایطی چقدر سخت می تواند باشد که کجی های یک سیستم به ظاهر مهم یعنی رسانه موجب خرابی جامعه می شود و خود همان سیستم است که این جامعه را نقد می کند و متهم می کند. در این حالت وضع به صورت تصاعدی بد می شود. رسانه ها جامعه را تخریب می کنند و تازه خود جامعه را مذمت هم می کنند.
رسانه می تواند آدم های بنجل و به قول آقای جلالی نماینده مجلس، لومپنها را آدم حسابی جا کند و کج اندیش را مترقی و روشنفکر را منفور جلوه کند و جامعه را به قهقرا بکشد. در عوض می تواند انسان هایی که شرافت و همت دارند حذف کند و آنقدر به سراغشان نرود که دیگر جامعه وجود این قبیل انسان ها را فراموش و حتی انکار کند. آری بایکوت از خصیصه های رسانه های مدرنی است که رکن دموکراسی نیستند.
امروزه رسانه های ما صرفا خبرهای بروکراتیک منتشر می کنند و از حضور آدم های بزرگ و موفقی که در گوشه و کنار دانشگاه و بازار به خلق شگفتی های زندگی مشغولند، فارغ اند. به همین خاطر نقشه آقای جلالی نمی گیرد و هنرمندی ساده و ضعیف در جامعه ما با عظمت تشییع می شود در حالی که خود ما در اردبیل همواره هنرمندانی بزرگ داشته ایم که قدرش را هیچ وقت ندانستیم.
در چنین جامعه ای بانک و بیمه و حتی اقتصاد نه عامل موفقیت و پیشرفت مردم که در واقع فقط بهره برندگان از زندگی مردم هستند. سلامت اقتصادی با این موضوع مغایرت دارد که بانکها به جای توسعه عامل ورشکستگی شوند و به جای فکر کردن به توسعه جامعه، به نوع دریافت جریمه بیندیشند. بیمه هر روز بیشتر از دیروز دارای قدرت باشد ولی خدمات آن در جامعه محسوس نباشد و هر روزترفند و فکری جدید برای کاهش خدمات خود بیندیشد. یکی از این ترفندها تخفیف بیمه است که موجب شده همه به جای حساب کردن روی امنیت بیمه، به این بیندیشند که چگونه با پرداخت کردن هزینه تصادفات مراقب از بین نرفتن سنوات تخفیف بیمه نشوند. خود تخفیف، یا چند قیمتی بودن جنس که از گذشته مذموم بوده، به یک اصل مهم در مبادله مردم با بازار تبدیل شود و همه ی بازاریان موفق به جای خدمات درست و جنس خوب، با تخفیف مشتریان خود را گول بزنند آدم های کج مدرن امروزی هم به جای صداقت، عاشق این نوع گول خوردن ها شده اند.
در چنین شرایطی است که خانه به جای مکان امن و آرامش بودن، جایی می شود که مردم عمر خود را وقف تهیه آن می کنند و در شهری مانند اردبیل خانه به بورسی تبدیل می شود تا مردم پولهایشان را به جای تولید در آن سرمایه گذاری کنند و هم و غم شرکت ها و موسسات آن باشد که چقدر زمین در شهرها اندوخته کنند به جای این که به خدمات خود بیفزایند. همین ها می شود که امروزه به جای کار کردن برای توجیه درآمدها همه به فکر سخنرانی از زیاد بودن کار باشند و مانور جای عملیات را بگیرد. رسانه جایی شود برای پوشاندن ضعف ارگان ها تا جایی که به جای کار کردن بنیادین درجامعه، مستندسازی و جشنواره گذاشتن برای خبرنگاران ارزش کار سیستم ها را به رخ مردم می کشد. کج بودن قامت جامعه ما اجبار می کند آدم های باهوش که نمی توانند با این اشتباهات جامعه بسازند، به دنباله روی از 'فرار نخبگان' بیندیشند و جوامع غربی زیبا دیده شوند. همین کج مدرن بودن ایجاب می کند به جای این که کسانی که می نویسند و یا دارای فکرند، اشخاصی که پول دارند و همه جور بزک در لباس و خانه شان هست، 'محترم' باشند. 'بقیه مطلب رو ولش کن'، همین کج مدرن بودن لازم کرده در شهری که مردمش روزنامه نمی خوانند روزنامه منتشر بشه.