دکتر یحیی فوزی، استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در روزنامه ایران نوشت:
«۱. رهبر معظم انقلاب در خطبههای نماز جمعه ۲۷ دی ماه سال جاری، بر «ضرورت قویتر شدن ملت ایران» بهعنوان راهبرد محوری برای برونرفت از مشکلات ناشی از فشارهای دولت آمریکا بر کشور تأکید کردند. اما بواقع قویتر شدن ملت ایران از رهگذر تأسی به کدام مبانی و ارزشها تحققپذیر است؟ هرچند مجموعهای از عوامل میتواند بر قدرت ملی کشورها مؤثر باشد اما به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامی میتوان از ظرفیتهای موجود گفتمان انقلاب اسلامی بهعنوان عامل مهم و بنیادین برای قدرت ملی کشور نام برد که تقویت و عملیاتی کردن هر چه بیشتر این گفتمان میتواند زمینه را برای ارتقاء قدرت ملی بیش از پیش فراهم آورد.
۲. مهمترین ظرفیتهای گفتمان انقلاب اسلامی برای داشتن ایرانی قوی چنین مؤلفههایی هستند:
یکی از مهمترین ظرفیتهای موجود گفتمان انقلاب اسلامی که در جریان پیروزی انقلاب احیا و تقویت شد ارتباط میان «جامعه» و «سیاست» بود. این در حالی است که پیش از انقلاب میان سیاست و جامعه ارتباطی وجود نداشت و حکومت مجزا از جامعه بود. بعد از انقلاب تقویت این ارتباط بین جامعه و سیاست در قالب جمهوریت نظام جدید شکل گرفت و موجب شد تا «مردمی بودن انقلاب» مهمترین نقطه قوت آن محسوب شود و نقش مردم در عرصه سیاست و در مراکز مختلف تصمیمگیری و سیاستگذاری فعلیت و تداوم پیدا کند؛ به طوری که میتوان گفت گردش نخبگان سیاسی در ایران محصول ارتباط جامعه و سیاست بوده است.
بر اساس مؤلفه «جمهوریت نظام» جریانهای مختلف سیاسی به قدرت رسیدند. همچنین گفتمانهای مختلف سیاسی حاکم تحت تأثیر این مکانیزم و تحت تأثیر خواست و دغدغه اکثریت مردم در هر دوره به پیروزی رسیدند. این ظرفیت باعث شد تا «مردم» بهعنوان مهمترین پشتوانه نظام سیاسی ضمن مشارکت در قدرت و تصمیمگیریها، همواره از آن دفاع کنند و «جمهوریت» منشأ قدرت نظام سیاسی در ایران بعد از انقلاب محسوب شود.
دومین ظرفیت گفتمان انقلاب اسلامی در راستای قدرت ملی «اسلامیت نظام» است. انقلاب ایران یک دگرگونی سیاسی صرف نبود بلکه بهدنبال حاکمیت تفکر و اندیشه ایرانیان مسلمانی بود که دارای پشتوانه فرهنگی غنی اسلامی بودند و تلاش کرد تا این فرهنگ را به عرصه سیاسی پیوند زند که این پیوند باعث قدرت انقلاب ایران شد. یکی از دلایل ماندگاری انقلاب ایران، تأکید بر باورها و اعتقادات اسلامی است. به همین دلیل است که با وجود این که بسیاری از مردم درگیر مشکلات جدی اقتصادی هستند اما بر اساس اعتقاداتشان از نظام حمایت و دفاع میکنند. در واقع آن اعتقاد است که انرژی لازم برای حمایت مردم از نظام و کشور در مقابل تهدیدات را تأمین میکند.
سومین ظرفیت گفتمان انقلاب اسلامی، بحث استقلال و دوری از وابستگی به قدرتهای بزرگ و خودباوری ملی است. انقلاب ایران مبتنی بر خواست تاریخی ملت ایران سعی کرد یک «دولت ملی مستقل» را شکل دهد و همه تلاشش این بود که از وابستگی به قدرتهای بزرگ رهایی یابد، خود تصمیم بگیرد و خود منافعش را مشخص کند. اما استقلال ایران مورد پسند قدرتهای حاکم بر نظام بینالملل نیست و آنان اجازه نمیدهند که یک قدرت جدید در منطقه خارج از قدرت هژمون آنان، شکل گرفته و نقشآفرینی کند؛ بنابراین، از همان ابتدا چالش بین این قدرتهای مسلط بر نظام بینالملل و انقلاب شکل گرفت. این چالش در عرصههای مختلف ایجاد شد تا جهتگیریهای سیاسی در ایران همسو با منافع قدرتهای مسلط جهانی شود. به این منظور آنان اقدامات مختلفی را آغاز کردند تا نیروهای خاصی را در ایران روی کار آورند، شکافهای داخلی را در ایران تقویت کنند، کودتا و جنگ راه بیندازند و در نهایت ما را با تحریم مواجه کنند. هدف از همه این اقدامات این بود که نگذارند یک قدرت جدید در یک کشور مستقل، برای منافع و مصالح خود تصمیم بگیرد، زیرا بر اساس منطق حاکم بر نظام بینالملل، این قدرت جدید باید در چارچوب قواعد تعریف شده نظام بینالملل و در چارچوب تعریف شده یکی از قدرتهای مسلط حرکت میکرد. در عرصه نظام بینالملل اجازه داده نمیشود که کشوری قدرت هژمون را به چالش بکشد یا در مقابل آن قدرت هژمون بایستد. اما شعار استقلال ایرانیان هرچند از یکسو موجب تهدید و فشار بر آنان شد اما از سوی دیگر موجب افزایش قدرت انقلاب در عرصههای مختلف گردید؛ به طوری که خروجی استقلالخواهی را میتوان در رشد باور به توانایی نیروهای خودی و رشد علمی و تکنولوژیک کشور دید؛ چنان که امروز ایران به یک قدرت در عرصه هوافضا، پزشکی، مهندسی، نانو و... بدل شده است و در این زمینهها حرف اول را در منطقه میزند. کسب موفقیتهای علمی نتیجه تلاشها در احیای باورهای خودی و رها شدن از وابستگی است.
چهارمین ظرفیت گفتمان انقلاب اسلامی «عدالتخواهی» است. انقلاب ایران یک انقلاب عدالتخواه بود. اگر رجوعی به گفتمان امام خمینی(ره) داشته باشیم درخواهیم یافت که منظور ایشان از حکومت اسلامی «حکومت عدل» است. در حکومت عدل «عدالت» محور حکومت است و یکی از دلایلی که مردم به انقلاب اسلامی گرایش پیدا کردند، عدالتخواهی آن بود. لذا بیتوجهی به مقوله عدالت بویژه عدالت اقتصادی و بیتفاوتی به رشد فاصله طبقاتی، نظام را از درون تضعیف خواهد کرد. تعمیق عدالت در ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی و سیاسی میتواند کارآمدی و مشروعیت نظام و بالطبع قدرت و توانمندی انقلاب را افزایش دهد.
پنجمین نقطه قوت گفتمانی انقلاب، دفاع از آزادی و نفی استبداد است. انقلاب ایران در واقع، انقلاب رهاییبخش بود. بنابراین، امام(ره) همواره تأکید میکردند که آزادی را خداوند عطا فرموده و کسی نمیتواند آزادی را از مردم بگیرد. آزادی موجب بالندگی ملی و رشد استعدادهای انسانی میشود و در واقع انسان بدون آزادی و اختیار هویت انسانی خود را از دست خواهد داد و لذا دفاع تمام قد انقلاب اسلامی از آزادیهای مشروع اعم از آزادیهای اجتماعی و سیاسی به مثابه یک حق، یکی از نقاط قوت انقلاب اسلامی بود که تداوم آن قدرت انقلاب را تقویت و استمرار خواهد بخشید.
ششمین ظرفیت گفتمان انقلاب اسلامی، دفاع از سبک زندگی انقلابی و خدمت به مردم است. یکی از راهبردهای انقلاب اسلامی مبارزه با اشرافیت، تجملگرایی و سبک زندگی متفاوت با اکثریت افراد جامعه و خوی طاغوتی بود. بر این اساس زندگی مبتنی بر رانت، اختلاس و استثمار را نمیپذیرفت و از همان ابتدا تأکید انقلاب اسلامی بر سادهزیستی، پاکدستی و مبارزه با فساد و تلاش مستمر صادقانه مسئولان بود. بههمین دلیل توانست بخش عمدهای از مردم آزرده از تبعیض طبقاتی و مخالف سبک زندگی نامشروع را با خود همراه سازد. بر این اساس، تقویت این نوع سبک زندگی از پایههای قدرت انقلاب محسوب میشود و موجب ماندگاری آن خواهد شد.
در مجموع تقویت گفتمان انقلاب اسلامی همچون پاسداری از جمهوریت و اسلامیت نظام سیاسی، عدالت و آزادیخواهی، داشتن روحیه و سبک مدیریت جهادی، عالمانه و پاکدستانه، خودباوری و استقلال و... ظرفیت بالایی برای قدرتمند شدن ملت ایران در مقابل دشمنان ایجاد خواهد کرد و موجب تداوم پایداری انقلاب و عزت ملت ایران و توانمندی نظام سیاسی در مقابل تهدیدات دشمنان خواهد شد. اینها از جمله مباحث مهم و نقاط قوت انقلاب است؛ به میزانی که ما به ظرفیتهای گفتمان انقلاب نزدیک شویم، قویتر شده و هرچه از این ظرفیتها فاصله بگیریم، ضعیفتر خواهیم شد.
۳. حال پرسشی که در این فضا مطرح میشود این است که در شرایط کنونی ما از کدام بخش از این ظرفیتها فاصله گرفتهایم که میتواند قوت جامعه ما را به چالش بکشد؟ به نظر میرسد برای تقویت نظام در عرصه مردمسالاری و جمهوریت میبایست برخی ضعفها مرتفع شود. واقعیت این است که اگر ما احزاب قدرتمندتر و مطبوعات و فضای سیاسی جدیتر و قوانین کارآمدتر برای گردش قدرت و تقویت شایستهسالاری در عرصه سیاسی داشته باشیم و نهادهای نظارتی در انتخابات شفافتر و دقیقتر مبتنی بر ضوابط مورد پذیرش عمل کنند و نیروهای شایستهتر و پاکدستتر و تواناتری به قدرت راه پیداکنند، جمهوریت نظام بهعنوان یکی از مهمترین پایههای قدرت نظام تقویت خواهد شد.
همچنین اسلامی که مایه قدرت و عزت ایرانیان در انقلاب شد اسلامی عقلانی، اجتهادی و متناسب با مقتضیات زمان و مکان بود که متفکرانی همچون علامه طباطبایی، شهید مطهری، امام خمینی(ره) و دیگر اندیشمندان انقلاب بر آن تأکید داشتند. بر این اساس هر چه از آن بنیادهای اسلامی دور شویم و فرهنگ اسلامی در کشورمان کممایهتر شود، انقلاب و به تبع آن ملت ما ضعیفتر خواهد شد. همچنین هر قدر بتوانیم بُعد «اسلام عقلانی اجتهادی» را تقویت کنیم، در واقع نظام را تقویت کردهایم اما هر چه از این بُعد فاصله گرفته و به سمت ظاهرگرایی و خرافهگرایی برویم قوت نظام را نشانه گرفتهایم.
در عرصه عدالتخواهی نیز اگر عدالت را بهعنوان اعطاء حقوق الهی و قانونی و قراردادی افراد بدانیم در آن صورت شناسایی حقوق مردم در عرصههای مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و... از مهمترین اهداف حکومت است و رمز قدرت و قوت آن محسوب میشود که از جمله مصادیق آن حق برخورداری از فرصتها و امکانات برابر برای اقشار مختلف است. و اصولاً عدالت بهعنوان یک هدف کلیدی، شاخص حرکت و معیار موفقیت یا عدم موفقیت نظام اسلامی است و همواره، باید از خود بپرسیم که چقدر به عدالت نزدیک و از آن دور شدهایم؟ و مبتنی بر نوع پاسخ به این پرسش، میزان قوت یا ضعف درونی نظام سیاسی را مطرح کنیم.
۴. دفاع از آزادیهای مشروع و قانونی نیز یکی از نقاط قوت انقلاب است که از روزهای آغازین انقلاب در قالب فعالیت گسترده گروههای سیاسی و مطبوعات سیاسی با گرایشهای مختلف ظهور و بروز پیدا کرد و با وجود سوءاستفاده برخی گروهها از این فضا و تبدیل فضای آزادی به فضای منازعه و توطئه، این روند با فراز و نشیبهای مختلف تداوم داشته است که باید با تداوم و حمایت قانونمند، آن را پاس داشت و با سیاستگذاریهای عالمانه از تضعیف آزادیهای مشروع و قانونی به بهانه اقدامات توطئهگران و سوءاستفادهکنندگان جلوگیری کرد. آزادی مطبوعات، حمایت از نقدهای دلسوزانه و شنیدن سخنان منتقدان صادق و نهادینه کردن بستر مناسب برای ابراز نظرات مختلف، میتواند نظام سیاسی را تقویت کرده و اقتدار و قدرت ملی را موجب شود.
۵. در مورد شعار «استقلال» بهعنوان یکی از راهبرهای تقویت قدرت ملی در ایران نیز باید همواره مرز باریک بین استقلال و انزوا را بازشناخت. بهگفته مقام معظم رهبری، خواست انقلاب ایران انزوا از نظام بینالملل نیست بلکه تعاملگرایی سازنده با کشورهای مختلف جهان و نفی سلطه و سلطهگری است و حرکت دقیق در این مسیر و استفاده همهجانبه از ظرفیت دیپلماسی میتواند قدرت ملی را تقویت و تهدیدها را تبدیل به فرصت کند و در نهایت سالمسازی و تزریق انگیزه خدمت صادقانه، عالمانه و جهادی و اخلاقمدار در عرصه سیاسی و مدیریتی در کشور را باید نوعی احیای ارزشهای انقلاب در عرصه سیاسی در ایران دانست که میتواند قدرت کشور و ملت را ارتقا دهد. و با این سبک مدیریتی میتوان مشکلات اقتصادی کشور را تا حد زیادی از وضعیت بحرانی نجات داد.
۶. رفتار انقلابی به معنای پاکدستی، دوری از فساد و فهم عالمانه از مشکلات و برنامهریزی دقیق برای حل مشکلات و پای کار بودن و خدمت جهادی و صادقانه همچون دهه اول انقلاب است که رمز قوت و ماندگاری انقلاب بود. مبتنی بر این روحیه مدیریتی، در سالهای اولیه انقلاب و دوران جنگ تحمیلی با وجود این که درآمد نفتی ایران در برخی سالها (همچون سال ۶۴) در هر بشکه به زیر ۵ دلار رسیده بود، توانستند کشور را اداره کنند. در شرایط کنونی و برای مقابله با توطئههای دولت مستکبر و قلدر آمریکا باید از این سبک مدیریتی دهه اول انقلاب کمک گرفت. در این شرایط که خزانهداری آمریکا همچون یک ستاد جنگی در حوزه اقتصادی بهصورت تک به تک و موردی برنامهریزی کرده و مشکل ایجاد میکنند و برای ایجاد اختلال در عرصه تولیدی، صادراتی و درآمدهای ملی و دیپلماسی عمومی، همچون ورزش، جهانگردی، هنر و... برنامهریزی و اقدام میکنند تا شکافهای اجتماعی و شکاف میان دولت - ملت را در جامعه ما بیشتر کنند و ملت ایران را به تسلیم وادارند، برای مقابله با این توطئهچینیها نیازمند تقویت این سبک مدیریت و برنامهریزی جهادی اتاقهای فکر قدرتمند و اقدامات اجرایی موردی هستیم. تا مجموعه این اقدامها باعث قویتر شدن ملت ایران در مقابله با دشمنان شود.»