تصادفات رانندگی همچنان به عنوان مهمترین عامل عمر از دست رفته و سومین عامل مرگ و میر ایرانیان پس از بیماری های قلبی- عروقی ( با حدود 50 هزار مرگ) و سرطان ( با حدود 30 هزار مرگ) جان می گیرند و خودروهای فرسوده به سان ارابه های مرگ وقتی رانندگانی بی احتیاط پشت فرمان آن ها می نشینند و در جاده های خطرناک خسته و بی مهابا می رانند، هر سال هزاران ایرانی را به کام مرگ می برند.
گر چه در 15 سال گذشته با اجرای طرح هایی مانند اجباری کردن کمربندایمنی و کاهش میزان سرعت مجاز در جاده ها و با سختگیری پلیس تا حدی از میزان تلفات رانندگی کم شده است اما این عامل مهم مرگ و ناتوانی همچنان در ایران جایگاه سوم خود را حفظ کرده است و حتی دوباره روند صعودی گرفته است.
آمار بالای مرگ و میر تصادفات رانندگی در سال های اول دهه 80 باعث شد که برخی مسئولان دولت و مجلس به فکر چاره بیفتند، در سال 1384 تصادفات رانندگی جان 27 هزار و 775 نفر را گرفت و گفته شد که میزان تلفات رانندگی در یک دهه قبل از آن بیش از 250 هزار نفر و بیش از شهدای جنگ تحمیلی است.
این بود که پلیس، اورژانس و بیمارستان ها و وزارت راه و صنعتگران خودرو دست به کار شدند تا از این مرگ و میرهای قابل پیشگیری بکاهند و با تدابیری توانستند تا حدود یک دهه روند کاهشی تلفات رانندگی را رقم بزنند. البته سهم همه دست اندرکاران به یک اندازه نبود و خودروسازان داخلی هنوز هم نتوانسته اند، خودرویی ایمن بسازند.
سال 85 تعداد فوتی های تصادفات رانندگی باز هم از 27 هزار نفر بیشتر بود و با کاهش 200 نفری به 27 هزار و 567 نفر رسید در سال های 86 تا 89 تعداد این مرگ ها در حدود 23 هزار نفر در نوسان بود و سال 90 به حدود 20 هزار نفر رسید.
سال 1391 برای اولین بار تعداد فوتی های تصادفات رانندگی به زیر 20 هزار نفر رسید، سال 92 بر اساس آمار پزشکی قانونی به حدود 18 هزار نفر و در سال 93 تعداد 16 هزار و 872 کشته تصادفات ثبت شد، سال 94 هم در همین حدود بود و در سال 95 تعداد این فوتی های تصادفات رانندگی به رکورد 15هزار و 932 نفر رسید.
کاهش آمار فوتی های تصادفات رانندگی درحالی رقم خورد که سالانه بین یک تا 1.5 میلیون خودروی سواری ساخت ایران به تعداد خودروهای در حال حرکت در کشور اضافه می شد اما از سال 96 روند نزولی تعداد کشته های تصادفات صعودی شد. در این سال 16 هزار و 984 ایرانی در حوادث رانندگی جان باختند. این آمار در سال 97 باز هم بیشتر شد و به رقم 17 هزار و 183 نفر رسید.
در این میان جاده های استان های فارس و تهران رکورددار مرگ در تصادف بودند و ایلام کمترین آمار را داشت. سال 97 در استان وسیع فارس 1357 ایرانی در هنگام حرکت خودرو جان خود را از دست دادند و 1319 نفر در استان تهران در تصادف رانندگی به دیار باقی شتافتند. تعداد فوتی های استان کوچک ایلام در این سال 147 نفر بود.
شهریور رکوددار مرگ در جاده
از نظر زمانی در تمام سال های گذشته شهریور و ششمین ماه سال در تمام استان ها رکورددار تعداد تلفات رانندگی بود. سال گذشته 1863 نفر در این ماه قربانی تصادفات رانندگی شدند و پس از آن تیر با 1669 نفر دررده دوم بود. البته دی و بهمن که در فصل سرد زمستان تعداد مسافرت ها و ترددهای بین شهری در جاده های بارانی، سرد، برفگیر و کوهستانی کم می شود و دانش آموزان نیز مشغول و درس و مشق هستند کمترین میزان تصادف و مرگ را در اختیار دارند.
به عنوان مثال در دی ماه 97 کل فوتی های تصادفات جاده ای در کشور بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی 1160 نفر یعنی روزی 38 نفر بود در حالی که در شهریور روزانه حدود 60 نفر در این حوادث جان باختند و بیشترین رکورد آن در این سال 19 شهریور با 90 کشته بود. روزهای 16 و 26 شهریور نیز با 79 کشته در رده های بعدی بودند در 13 فروردین 97 نیز تعداد کشته های حوادث رانندگی 78 نفر بود.
گزارش سازمان پزشکی قانونی نشان می دهد: بیشترین تلفات رانندگی مربوط به مسیرهای برون شهری است، در سال 97 حدود 64.2 درصد کشته های تصادفات مربوط به جاده های برون شهری، 24.9 درصد در راه های درون شهری، 6.4 درصد در جاده‌های روستایی، محل تصادف یک درصد در راه های اختصاصی و 3.5 درصد در سایر راه ها بوده است.
78.3 درصد از کشته های ناشی از حوادث رانندگی در سال 97 مرد ( 13 هزار و 458 نفر) و 21.7 درصد زن ( سه هزار و 725 نفر) بوده‌اند. همچنین در افراد 18 سال به بالا، 71.5 درصد متأهل و 27.2 درصد مجرد بودند. وضعیت تأهل 1.3 درصد نیز نامشخص بوده است.
از لحاظ سنی، 7.4 درصد افراد فوت شده در حوادث رانندگی سال گذشته کمتر از 10 سال، 6 درصد 17-11 سال، 25 درصد 29- 18 سال، 31.2 درصد 49-30 سال و 30.4 درصد کشته های تصادفات 50 سال به بالا داشته‌اند.
با توجه به میانگین پایین سنی کشته های حوادث رانندگی که اکثرا جوان و در سن کار و تولید هستند، خسارت مهم این تصادفات از درس رفتن عمر مفید ایرانیان است. به طوری که طبق محاسبات وزارت بهداشت با لحاظ سن امید به زندگی حدود 74 سال برای هر ایرانی سالانه حدود 500 هزار سال از عمر ایرانیان در حوادث رانندگی از بین می رود.
مطابق آمار سال 97 در زمان وقوع تصادف 42.9 درصد قربانیان راننده وسیله نقلیه،21.1 درصد عابر پیاده و 34.8 درصد سرنشین یا ترک وسیله نقلیه بوده اند.
با توجه به افزایش حجم سفرها در آخرین ماه فصل تابستان و بالا رفتن میزان تردد در جاده های کشور، آمار حوادث رانندگی و فوتی های ناشی از آن نیز در این ماه افزایش می یابد، آنچنان که در ماه‌های شهریور 10 سال گذشته (1388 تا 1397) 19 هزار و 992 نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند که این رقم 10.7 درصد از کل تلفات رانندگی این سال ها را در برمی گیرد.
مطابق آمارهای موجود، در میان ماه‌های شهریور 10 سال اخیر، بیشترین آمار تلفات حوادث رانندگی در سال 1389 با 2هزار و 449 نفر و کمترین آن در سال 1395 با هزار و 711 نفر گزارش شده است.
بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که میانگین مرگ روزانه افراد در حوادث رانندگی شهریور از ایام نوروز نیز بیشتر است. به عنوان نمونه در سال گذشته (1397)، هزار و 109 نفر در حوادث رانندگی نوروز جان باختند که میانگین روزانه آن برابر با 55.4 نفر گزارش شده؛ این در حالی است که آمار تلفات شهریور ماه همان سال هزار و 863 نفر یعنی روزانه 60 نفر بوده است.
میزان مصدومان حوادث رانندگی آمار دقیقی ندارد زیرا سازمان پزشکی قانونی فقط تعداد مصدومانی را که در این سازمان ثبت می شود، اعلام می کند. در حالی که تعداد بسیاری از مصدومان گذرشان به این سازمان نمی خورد و در این سازمان نامشان ثبت نمی شود اما در تمام 15 سال گذشته این سازمان تعداد مصدومان حوادث رانندگی را بین 300 هزار تا 350 هزار نفر اعلام کرده است که می توان این آمار واقعی را حداقل بیش از 400 هزار نفر در سال برآورد کرد یعنی بیش از 20 برابر فوتی ها.
بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی سالانه حدود 25 هزار نفر از مصدومان حوادث رانندگی دچار قطع عضو و معلولیت های دائمی می شوند یعنی از کارافتاده و خانه نشین، حدود 2500 نفر نیز قطع نخاع و بیش از 5 هزار نفر دچار مرگ مغزی می شوند.
عباس مسجدی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور با اشاره به اینکه بیشترین حوادث جاده‌ای مربوط به خودروهای سواری و موتورسیکلت هاست از کاهش توجه مصدومان تصادفات اتوبوس و کامیون خبر داده است.
وی گفت: در چهار ماه ابتدایی امسال ( سال 98) پنج هزار و ۸۴۴ نفر در حوادث رانندگی جان باختند که دو دهم درصد در مقایسه با مدت مشابه پارسال افزایش داشته است. ۴ هزار و ۵۸۹ نفر از این تعداد مرد و هزار و ۲۵۵ نفر زن بودند.
مسجدی افزود: بیشترین آمار مرگ و میر ناشی از تصادفات به ترتیب مربوط به استان‌های فارس، تهران و سیستان و بلوچستان و کمترین آمار مربوط به استان‌های ایلام، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد بوده است. سه هزار و ۸۵۳ نفر از این فوت شدگان در جاده های برون شهری، هزار و ۴۳۹ نفر در حوزه درون شهری و ۴۰۰ نفر در جاده‌های روستایی بوده اند.
وی درباره مصدومان چهار ماه ابتدایی امسال نیز گفت: در این مدت ۱۲۳ هزار و ۶۲۴ نفر مصدوم شدند که حدود ۸۷ هزار نفر مرد و حدود ۳۶ هزار نفر زن بودند که افزایش ۳ دهم درصدی در مقایسه با مدت مشابه پارسال داشته است. البته در حوزه مصدومان ناشی از تصادفات در بخش اتوبوسی 36.7 درصد و در بخش کامیون‌ها ۲۰ درصد کاهش داشته ایم.
رئیس سازمان پزشکی قانونی درباره وسایل نقلیه این تصادفات گفت: بیشترین تصادفات مربوط به خودروهای سواری با دوهزار و ۷۲۰ تلفات و افزایش 6.8 درصدی و پس از آن موتورسیکلت‌ها با هزار و ۲۲۳ تلفات با 13.9 درصد افزایش و پس از آن به ترتیب وانت، تریلی، کامیون، دوچرخه و اتوبوس بوده است.
مسجدی گفت: در تیر امسال هزار و ۶۹۰ نفر در حوادث رانندگی جان باختند که افزایش 1.3 درصدی را نشان می‌دهد. در این ماه ۳۵ هزار و ۶۷۰ نفر هم در تصادفات مصدوم شده اند که در مقایسه با مدت مشابه پارسال افزایش 3.8 درصدی داشته است.
گزارش سازمان پزشکی قانونی در سال 97 نشان می دهد تصادف 44.4 درصد از افراد متوفی ناشی از برخورد دو وسیله نقلیه، 21.1 درصد ناشی از برخورد وسیله نقلیه به عابر متوفی و 25.6 درصد واژگونی وسیله نقلیه بوده است.
وسیله نقلیه مورد استفاده 45.3 درصد از افراد متوفی خودرو سواری، 21.8 درصد موتورسیکلت، 5.8 درصد وانت بار، 2.8 درصد کامیون، کامیونت و تریلی و1.1 درصد اتوبوس و مینی بوس بوده است. همچنین بر اساس این آمار سه هزار و 630 نفر از متوفیان تصادفات (21.1 درصد) عابر پیاده بودند.
همچنین علت اصلی مرگ 42.9 درصد از افراد ضربه به سر، 28.7 درصد شکستگی‌های متعدد، 7.7 درصد به دلیل خونریزی و 13.9 درصد به دلایل اشتراکی (موارد دارای بیش از یک علت)، 1.6 درصد سوختگی، دو دهم درصد نرسیدن اکسیژن و 5 درصد سایر موارد بوده است.
نیمی از متوفیان رانندگی در دم جان می بازند
در سال 97 محل فوت 52.3 درصد از افراد در محل حادثه، 6.1 درصد حین انتقال به بیمارستان و محل فوت 40.7 درصد از افراد در بیمارستان بوده است. همچنین نحوه انتقال 91.3 درصد افراد متوفی از طریق آمبولانس ، 6.2 درصد توسط وسایل نقلیه عبوری، 0.2 درصد خودروی پلیس، یک درصد سایر خودروها و 1.3 درصد نامعلوم بوده است.
سردار سید کمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور کشور نیز گفته است: خودروهای شخصی در ۷۹.۵ درصد تصادفات رخ‌داده سال ۹۷ سهم داشتند که ۲۸.۵ درصد آن مربوط به خودروی پراید بوده است.
گر چه کارشناسان عامل حدود 70 درصد تصادفات رانندگی را خطای انسانی مانند رانندگی در حالت خستگی یا خواب آلودگی و سرعت و سبقت غیر مجاز می دانند اما نباید سهم خودروهای ناایمن داخلی و نقاط حادثه خیز جاده که تعداد آنها هنوز بیش از 3400 نقطه است را فراموش کرد.
قانون بر زمین مانده
در قانون برنامه توسعه پنجم آمده بود که دولت موظف است هر سال 10 درصد از میزان تصادفات و تلفات رانندگی را طی سال های 91 تا 95 کم کند که محقق نشد این الزام قانونی دربرنامه توسعه ششم نیز تکرار شد، به موجب این قانون دولت مکلف است اقدامات و ساز و کار لازم برای کاهش تلفات حوادث رانندگی را با تاکید بر تجهیز و تقویت پلیس راهنمایی و رانندگی، ارتقاء کیفیت ایمنی وسایل نقلیه، تقویت و تکمیل شبکه‌های امدادرسانی و فوریت‌های پزشکی، اصلاح نقاط حادثه خیز جاده‌ای و توسعه فرهنگ صحیح ترافیکی فراهم کند به نحوی که تلفات حوادث رانندگی نسبت به تعداد 10هزار دستگاه خودرو تا پایان اجرای قانون برنامه 31 درصد کاهش یابد.
بر این اساس باید همه معابر اصلی، میادین و بزرگراه‌ها در مراکز استان‌ها و کلانشهرها و همچنین جاده‌های اصلی و آزادراه‌ها با نصب، نگهداری و بروزرسانی سامانه‌های کنترلی و مراقبتی هوشمند توسط شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی تحت پوشش قرار گرفته و این سامانه‌ها و دسترسی لازم آن در اختیار نیروی انتظامی قرار گیرد.
قوانینی که تاریخشان منقضی می شود، دولت ها می آیند و می روند، مجالس تغییر می کنند اما حوادث رانندگی همچنان جان می گیرند و خانواده های ایرانی را سیاهپوش می کنند.