دور شدن نماز جمعه از فلسفه آن زمینه ساز آسیب هایی جدی برای این فریضه است ضمن آنکه امروز این تریبون با پدیده هایی روبرو می شود که پیش از آن سابقه نداشته است. به گزارش «تابناک تهران»؛ صفوفی که از سالیان نخست پس از انقلاب با حضور اقشار و طیف های مختلفی از جامعه پشت سر ائمه جماعات شکل می گرفت، از دید برخی ناظران با این خطر روبرو است که به محل گردهمایی هفتگی گروهی از مردم تبدیل شود که طیف محدودی از جامعه را نمایندگی می کنند.
تلاش برای احیای فریضه عبادی سیاسی صدر اسلام بر مبنای فلسفه و اهداف بنیادین آن که گسترش آگاهی سیاسی و در عین حال ایجاد وحدت میان آحاد جامعه بود، تریبون نماز جمعه را به نهادی جریان ساز در کشور بدل کرد.
کارکرد این پایگاه در بسیج نیروهای مردمی در دوره جنگ تحمیلی، یادآور نقش موثر و پویای آن در وقایع سیاسی و اجتماعی کشور است؛ نقشی که به مرور زمان و در کشاکش تلاش هایی برای بهره جویی سیاسی از این تریبون دچار فرسودگی و رکود شد.
برخی می گویند تغییر اولویت های مورد توجه برخی خطبا و ناطقان پیش از خطبه از مشکلات و چالش های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی جامعه به مسایل جناحی و تبدیل این تریبون به محلی برای بیان یک سویه مواضع گروه های سیاسی خاص، به مرور از ویژگی فراگیر بودن نماز جمعه در میان مردم کاسته و در عوضِ تکثر حاضران در این گردهمایی سیاسی- مذهبی به آن ویژگی یکدستی و همگونی داده است.
برخی با اشاره به وقایعی چون کنار رفتن چهره های شناخته شده پشت تریبون نماز جمعه که شاخص ترین آن ها را می توان مرحوم آیت الله «اکبر هاشمی رفسنجانی» دانست خطر سیاست زدگی این نهاد آموزش و پرورش سیاسی را یادآور شده و در مورد قهر طیف هایی از مردم از نماز جمعه هشدار داده اند.
علاوه بر آنچه گفته شد برخی نقدهایی را در زمینه تمایز رویکرد برخی تریبون های نماز جمعه در قبال دولت ها و سایر مناصب انتخابی مطرح می سازند. از این منظر میزان نقدهایی که طی پنج سال گذشته در نماز جمعه متوجه عملکرد مسوولان اجرایی بوده با دوره پیش از آن قابل قیاس نیست؛ دوره ای که مسوولان اجرایی آن علاوه بر بهره جویی از رسانه های مختلف به ویژه صدا و سیما فرصت می یافتند تا به شکل مکرر در سخنرانی های پیش از خطبه شرحی از عملکرد و دستاوردهای خود را به صورت مونولوگ بیان دارند.
این در حالی است که طی سال های اخیر بسیاری از برنامه های دولت به ویژه در عرصه سیاست خارجی و اقتصاد با انتقادات گسترده ای از این تربیون مواجه شده است؛ از برجام گرفته و لوایح مربوط به پیوستن ایران به FATF گرفته تا سیاستگذاری های فرهنگی و برگزاری کنسرت و ... .
علاوه بر آنچه گفته شد، تریبون نماز جمعه در شرایط کنونی با مسائلی روبرو است که پیش از این سابقه نداشته است. طی ماه های گذشته بارها اخباری درباره حضور معترضان در نماز جمعه منتشر شد؛ از جمله معترضان به تقسیمات کشوری در کازرون که فروردین امسال در نماز جمعه این شهر حاضر شده و مطالبات خود را در این گردهمایی بیان داشتند.
یک ماه پیش از آن هم کشاورزان اصفهانی در اعتراض به وضعیت حق آبه خود در نماز جمعه حاضر شدند و مطالبات خود را در شعارهایی مطرح ساختند.
نحوه مواجهه با مطالبات و تجمعات اعتراضی که به نماز جمعه کشیده شد نیز مورد توجهی ویژه قرار گرفته است. در حالی که اسفندماه پارسال بیان مطالبات کارگران اهوازی مورد حمایت و استقبال امام جمعه این شهر قرار گرفت گاه شاهد بودیم که در تریبون هایی دیگر بیان مطالبات معیشتی با تعابیری خاص و نه چندان مناسب برای معترضان با سرزنش مواجه شد.
نکته دیگری که این روزها در مورد تریبون های نماز جمعه مورد توجه قرار گرفته نگرانی هایی است که در زمینه آینده تحولات سیاسی و اجتماعی کشور، احتمال بروز فتنه هایی تازه و ... انعکاس می یابد. این در حالی است که در شرایط کنونی جامعه نیاز به انسجام و اطمینان بخشی از سوی مسوولان، رسانه های رسمی و تریبون هایی چون نماز جمعه دارد.
تبدیل تریبون نماز جمعه به پایگاهی برای به نمایش گذاشتن اختلافات سیاسی و هجمه به جریان رقیب، کشور را در معرض آسیب های چندوجهی داخلی و خارجی قرار داده است. این مساله از سویی می تواند اسباب بی اعتمادی و دلسردی مردم به مجموعه حاکمیت را فراهم آورد. همچنین این مساله می تواند به روزنه ای برای توطئه افکنی معاندان و دشمنان نظام اسلامی تبدیل شده و بهانه ای را برای القای سستی پایه های انسجام ملی برای بنگاه های تبلیغاتی رسانه ای خارجی فراهم آورد.
این در حالی است که بر اساس آموزه های اسلام و اهداف انقلاب اسلامی و همچنان که اشاره شد نماز جمعه باید به عنوان کانون آگاهی بخشی و وحدت آفرینی در جامعه نقش آفرینی کند و در مقاطع حساس منبعی برای ایجاد آرامش روانی و اطمینان بخشی برای عموم مردم قرار گیرد.
