مشارکت سیاسی نوعی تعهد و قبول مسئولیت فردی و اجتماعی و نشانگر حضور مردم در عرصه های مختلف است. با این حال نمی توان مشارکت سیاسی را تنها به مقوله انتخابات فروکاست.
به گزارش تابناک : انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری و پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا با مشارکت گسترده مردم روز 29 اردیبهشت ماه برگزار شد.
انتخابات به مثابه یکی از بسترهای اصلی حضور و بروز افکار و سلیقه های مختلف مردم، ساده ترین و مهمترین شکل مشارکت سیاسی در هر کشوری است. به عبارتی دیگر یکی از معیارهای سنجش مردم سالاری در جوامع مختلف مقوله انتخابات است. با این حال نمی توان مقوله مشارکت سیاسی تنها به انتخابات مختص دانست و به عبارتی دیگر آن را به مقوله انتخابات فروکاست.
گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در این زمینه با «فیاض زاهد» استاد تاریخ دانشگاه های تهران که سابقه فعالیت های سیاسی و مطبوعاتی دارد به گفت و گو پرداخت.
** مشارکت سیاسی به عنوان یکی از مقوله های مهم در مردمسالاری چه معنا و مفهومی دارد؟
** زاهد: مشارکت سیاسی به معنای زمینه و شرایط مهیا از سوی حاکمیت و تربیت سیاسی و اجتماعی آحاد مردم است. در واقع مشارکت سیاسی رابطِ مشترک میان مردم و حکومت است. مردم جامعه، حکومت و دولت را بازتابی از اراده خویش می دانند، در نتیجه مشارکت سیاسی مردم، امری برای تدوام، تغییر و بهبود مناسبات میان دولت و ملت است. به عبارتی مشارکت سیاسی یک میراث اجتماعی مشترک میان حاکمیت و مردم است و بسته به میزان توسعه یافتگی فرهنگی و اقتصادی ابعاد خودش را به ما نشان می دهد.
**به نظر جنابعالی، مشارکت سیاسی دارای چه ویژگی ها و مشخصه هایی است؟
**زاهد: مشارکت سیاسی خود را در قالب میزان، گستره، عمق و تنوع فعالیت حزبی فراکسیون های سیاسی - اجتماعی، نهادهای مدنی ، انجمن های اجتماعی، انجمن های محیط زیستی، انجمن های حمایت از حقوق حیوانات، انجمن های مدافع خرده فرهنگ ها و خرده زبان ها ، گویش ها و غیره نشان می دهد. از این رو متناسب با شرایط اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورها تنوع و دایره گستره آن متفاوت است.
درکشورهای پیشرفته مشارکت وجود دارد اما گاهی این مشارکت خود را در حوزه سیاسی نشان نمی دهد. برای نمونه خود را در حوزه های اجتماعی و محیط زیست نشان می دهد. با این حال مردم نسبت به سرنوشت خودشان احساس مسئولیت، حضور و اثرگذاری دارند.
در برخی کشورها مشارکت به صورت آمرانه است به این معنا که معمولا یک حزبی مانند احزاب کمونیست به قدرت می رسد و بعد زمینه های سلطه دائمی را در جامعه فراهم می کند. البته آن ها نیز در درون حزب خود، گردش قدرت دارند. برای نمونه در کشور چین نزدیک به 80 میلیون نفر عضو حزب کمونیست هستند و تمام مناصبِ کلیدی و مهم این کشور در اختیار آنان است.
** گونه شناسی مشارکت سیاسی در نقاط مختلف جهان چه رویکردهایی را نشان می دهد؟
** زاهد: طی قرن بیستم در اسپانیا «جنبش فرانکو»، در ایتالیا «جنبش فاشیستها» و در آلمان جنبش «ناسیونالیسم سوسیالیسم» وجود داشت. آن ها نوعی مشارکت ایدئولوژیک آمرانه را جهت می دادند و نامش هم مشارکت سیاسی بود اما از رنگ بوی دیگری برخوردار بود.با این حال کشورهای شمال اروپا، مشارکت اجتماعی بالاتری نسبت به مشارکت سیاسی دارند.
جمهوری اسلامی هم مشارکت سیاسی قابل توجهی دارد البته اشکالات و ابهاماتی دارد که آن ها نیز قابل تحقیق و مطالعه است اما درخارومیانه ما جزو کشورهایی هستیم که وضعیت بهتری نسبت به سایر کشورها داریم.
**از نظر شما نقش مسئولیت و تعهد اجتماعی در دامن گستر شدن مشارکت سیاسی در چیست؟
** زاهد: این ها رابطه هم گون و همسانی دارند و بر روی هم نیز تاثیر می گذارند به این معنا که اگر جوامعی با حس مسئولیت پذیری و تعهد اجتماعی بالایی وجود داشته باشند ، نسبت به تعیین سرنوشت سیاسی و جامعه خودشان هم تعهد بالایی دارند. از این رو مردم باید یاد بگیرند که هزینه رفتارهای سیاسی خودشان را پرداخت کنند. بنابر این معتقدم بین مسئولیت پذیری اجتماعی و کنش سیاسی ارتباط وجود دارد.
** مسئولیت پذیری و تعهد اجتماعی در جامعه ایرانی را چگونه ارزیابی می کنید؟
** زاهد: متاسفانه حس عذرخواهی و بازبینی در رفتارهای اجتماعی در میان ما ایرانیان کم است. البته در سال های اخیر از نظر عملی، رفتارهای مردم اصلاح شده اما از نظر گفتمانی ما هنوز با نقطه آرمانی فاصله داریم. برای نمونه فرهنگ عذرخواهی و استعفا هنوز در بین مدیران ما جا نیافتاده است.
** همراهی مردم و نقش آفرینی آن ها در مشارکت سیاسی چه ثمراتی برای تحقق مردمسالاری دارد؟
** زاهد: چند نکته را باید در این زمینه ذکر کنم؛ نخست آن که دولت ها باید خودشان را پاسخگو بدانند. دوم این که باید احزاب توانمند داشته باشیم و هزینه احزاب نباید بالا باشد و نکته سوم این است که تا زمینه مشارکت سیاسی ایجاد نشود، امکان پیشرفت در این حوزه را نباید داشته باشیم.
از این رو معتقدم هم حکومت ها باید بستر لازم را فراهم کند و هم جریان ها و گروهای سیاسی باید بیاموزند به صورت شناسنامه دار و با برنامه میل به قدرت را به صورت قانونی فراهم سازند. اگر به این ها تن ندهیم و عمل نکنیم، به وضعیت مطلوب در زمینه مشارکت سیاسی نخواهیم رسید.
** تساهل و مدارای جریان های سیاسی نسبت یکدیگر، چه نقشی در گسترش دایره مشارکت سیاسی دارد؟
** زاهد: هر میزان که تنوع و تکثر معقول وجود داشته باشد به نوعی مفید و کارآمد خواهد بود. البته این مساله مستلزم آن است که تکثر بیش از اندازه نباشد چرا که حزب های کوچک و فراوان به نوعی، موجب زدگی اجتماعی و ناکارآمدی می شود.
در کشور ما هر جریان های سیاسی بیشتر در قالب جبهه ای فعالیت می کنند و نه حزبی. در واقع دو جریان اصلی اصلاح طلب و اصولگرا به صورت جبهه ای هستند که در دل هر کدام یک از آن ها حزب ها و جریان های سیاسی وجود دارد.اگر تکثر حزبی و سیاسی باشد فرد به گروهی نزدیک می شود که از نظر اندیشه و فکری به آن ها قرابت دارد.
**برخی معتقدند که نمی توان مشارکت سیاسی را تنها به شرکت در انتخابات فروکاست، چرا که شرکت در انتخابات بخشی از مشارکت سیاسی به حساب می آید. تحلیل و ارزیابی تان در این زمینه چیست؟
** زاهد: انتظار از مشارکت سیاسی در انتخابات، انتظاری غلط است و معمولا به ضرر آن هایی تمام می شود که اجازه فعالیت حزبی را به گروه هایی سیاسی نمی دهند. از این رو تمام این مطالبات مانند سونامی آوار می شود به سوی کسانی که مسئول وضع موجود هستند.بنابر این نباید مشارکت سیاسی را به انتخابات تقلیل داد و فروکاست چرا که بخشی از مشارکت سیاسی مقوله انتخابات است.
**پویایی و گسترش سرمایه اجتماعی چه رابطه ای با مشارکت سیاسی دارد؟
** زاهد: ساختار سیاسی، رقابت های انتخاباتی را باید در قالب حزب ببینند. همین اصولگراها تلخ ترین تجربه را در این زمینه دارند. آن ها احمدی نژاد را آورند بالا و او از نردبان آن ها بالا رفت و سپس نردبان را انداخت و به آن ها پشت کرد.
این نشان می دهد تا زمانی که افراد در قالب احزاب فعالیت نکنند و از این طریق شناخته نشوند، پویایی اجتماعی و سیاسی کمتر در دسترس خواهد بود. ما باید یاد بگیریم که کم کم رقابت های انتخاباتی را از طریق کنش های حزبی، احزاب شناسنامه دار و با برنامه دنبال کنیم. زیرا در چنین حالتی آن ها نیز پاسخگو خواهند بود.
منبع : ایرنا