تابناک اصفهان: اندک زمانی است که پس از ماه‌های طولانی فراغ، چشم مردم
اصفهان باردیگر به جمال زاینده‌رود روشن شده است و گرچه از همان ابتدا
دلهره جداییِ دوباره از یار دیرین اصفهان در قلب مردم این شهر سمفونی
اضطراب می‌نوازد، امروز باور کرده‌ایم زاینده‌رود با حضور گرم خویش بار
دیگر سخاوتمندانه ابرها را به این دیار همیشه معتدل فراخوانده است.
دیدن روزهای بی‌آبی زاینده‌رود باعث شده بود که در ناخودآگاه ذهن مردم اصفهان حتی پس از بازگشایی زاینده رود، تصویری از خشکی رودخانه حک شده باشد به نوعی که گاه فراموش می کردیم که آب در رودخانه جاری است.
اکنون پس از مدت‌های مدید، نسیمِ خنک عصرهای دلنشین بهاری باعث شده تا دیگر فراموشمان نشود که رودخانه مهربان دیار کویر جریان دارد و زندگی زاینده رود به رویایی دست یافتنی بدل شده است.
افسوس که با وجود اینکه به دلیل بارش‌های خوب بهاری در سرچشمه و احتمال سیلابی شدن استان مجاور، یک ماهی است دریچه‌های سد زاینده رود به روی مردم اصفهان باز شده است اما این رودِ زنده اصفهان باز هم سهم تالاب لب‌های تشنه گاخونی نشده است.
۱۲ سال است حق‌آبه تالاب گاوخونی به فراموشی سپرده شده است
در این ارتباط رضا خلیلی ورزنه با اشاره به اینکه پس از بازگشایی زاینده‌رود آبی سهم تالاب گاوخونی نشده است، به مهر می‌گوید: مشکل مهمی که داریم این است که تمام مردم ایران تصور می‌کنند که آب زاینده‌رود برای تالاب گاوخونی بازگشایی میشود اما ۱۲ سال است تالاب قطره آبی از زاینده‌رود را بر تن خود حس نکرده است.
وی افزود: اگر آبی در طول این مدت وارد تالاب گاوخونی شده است فقط شامل ذهاب و پساب بوده است و حق‌آبه این تالاب به فراموشی سپرده شده است.
دبیر انجمن دوستداران میراث طبیعی ورزنه با اشاره به اینکه آب زاینده‌رود به منظور آبیاری بهاره بازگشایی شده است و سهمی ازآن به گاوخونی نرسیده است، بیان داشت: البته این آب کشاورزی نیز تا حدودی در زنده نگه داشتن تالاب موثر است چراکه ذهاب ناشی از آب کشاورزی باعث افزایش رطوبت تالاب می شود.
برداشت های غیرمجاز از حق‌آبه گاوخونی از عوامل موثر در خشکی تالاب است
خلیلی ورزنه با بیان اینکه زاینده‌رود تا رسیدن به شرق اصفهان بیش از ۱۰۰ کیلومتر را باید طی کند و در مسیر نیز شعبه شعبه میشود، تاکید کرد: از سویی در طول مسیر به حق‌آبه تالاب تجاوزشده وبرداشت‌های غیرمجاز را در این ارتباط شاهد هستیم و بر این اساس آبی برای تالاب باقی نمی‌ماند.
جای خالی حواصیل و فلامینگوهای پرصورتی در کنار تالاب
وی با بیان اینکه جدیت مسئولان برای اجرای قوانین در تامین حق‌آبه تالاب گاوخونی بسیار تاثیرگذار خواهد بود، تصریح کرد: از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین راه‌های تامین حق‌آبه تالاب گاوخونی این است که مردم کشور و منطقه به این باور برسند که محیط زیست نیز بخش مهمی از زندگی آنهاست و بر این اساس فرهنگ‌سازی در این زمینه در نیز بسیار ضروری است.
گویی حیات وحش نیز با غریزه ذاتی خود این موضوع را درک کرده‌اند که تالابِ آنها دیگر محل زندگی نیست، چراکه سالهاست به جای آبی بیکران، چشم‌نواز و گسترده گاوخونی، نمک و شن در کف تالاب موج می‌زند؛ از پرندگان مهاجری که دیگر بار سفر در کنار تالاب بر زمین پهن نمی‌کنند تا حیواناتی مانند روباه و غیره که به دلیل تغییر محیط زیست و نبودغذای کافی به نقاط دیگر استان مهاجرت کرده‌اند.
امسال جای حواصیل‌ها و فلامینگوهای پرصورتی نیز در کنار تالاب نیمه جان گاوخونی خالی است.
پرواز فلامینگو و حواصیل ازتالاب بین‌المللی گاوخونی
نماینده میراث‌فرهنگی و فعال محیط زیست ساکن ورزنه با اشاره به اینکه روز گذشته برای سرکشی به تالاب گاوخونی سر زده است، به مهر می‌گوید: وضعیت تالاب سال به سال بدتر میشود به نوعی که در سرکشی خود به گاوخونی با تعجب متوجه این نکته شدم که تعدادی حواصیل و فلامینگو که در اردیبهشت ماه سال گذشته در تالاب زندگی می‌کردند دیگر وجود ندارند.
وی وضعیت تالاب گاوخونی را ناخوشایند توصیف کرد و افزود: گاوخونی اکنون تقریبا خشک شده است و فصل گرما که آغاز شود عرض تالاب را می توان با موتور سیکلت پیمود.
احمد شهبازی با بیان اینکه پوشش نیزارها کم و درنتیجه تبخیر آب در این منطقه زیاد شده است، ابراز داشت: در زمستان حداقل تعدادی مرغابی در تالاب زندگی می‌کردند اما اکنون گویی پرندگان نیز با درک وضعیت خاص گاوخونی به دیگر نقاط مهاجرت کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه سال به سال سیر نزولی در ارتباط با تغییر وضعیت گاوخونی را شاهد هستیم، ابراز داشت: با وجود بارندگی‌های اندکی که امسال در محدوده تالاب داشتیم اما به دلیل خشکی بیش از اندازه گاوخونی تاثیری در وضعیت فعلی تالاب شاهد نبوده‌ایم.
احیای تالاب گاوخونی نیازمند برنامه ریزی‌های بلندمدت است
این فعال محیط زیستی که به شکل مداوم برای بررسی وضعیت تالاب گاوخونی به این منطقه سرکشی می کند، بیان داشت: بارها بر این مطلب تاکید کرده‌ایم که برای احیای تالاب گاوخونی و زاینده‌رود نیازمند برنامه ریزی‌های بلندمدت هستیم و در این میان بسیاری از روش‌های کنونی باید تغییر کرده و قوانین به شکل جدی‌تری عملیاتی شود.
وی با اشاره به اینکه آبی که به نزدیکی تالاب می‌رسد با آنچه در اصفهان می‌بینم متفاوت است، گفت: اگر در سال‌های گذشته اندک آب زاینده‌رود در فصل تابستان این تالاب را زنده نگه می‌داشته است به این دلیل است که جریان دائمی آب را شاهد بودیم ومحیط زیست نیز تا این حد آسیب ندیده بود.
این فعال محیط زیستی گفت: از سویی در آن زمان به دلیل جریان دایمی رودخانه، آبهای سطحی و زایش‌های آبی ناشی از بارش باران توسط زه‌کش‌ها جمع‌آوری و به طرف رودخانه و تالاب هدایت می‌شد اما اکنون ۱۱ سالی است که کانال‌های زه‌کشی نیز خشک شده‌اند.
وی با اظهار تاسف از اینکه لوله کشی‌هایی در زمین های کشاورزی ایجاد و آب رودخانه پمپاژ می شود، اضافه کرد: به دلیل استفاده کامل از آب رودخانه برای امور مختلف از جمله کشاورزی و فراموشی سهم چرخه آب دیگر گردش آب در کانال های فرعی را شاهد نیستیم و سطح آب های زیرزمینی بسیار پایین رفته است.
بدون رفع سوءمدیریت‌ها بحران گاوخونی و زاینده‌رود تغییر نمی کند
شهبازی اظهار داشت: سومدیریت در دوره های مختلف این وضعیت را رقم زده است چرا که به طور مثال در سال های گذشته زمین بایر کشاورزی آماده کشت و دولت برای تامین آب آنها متعهد شد و بر این اساس اگر جریان آبی هم موجود باشد بدون رفع سوء مدیریت‌ها واشکال‌های موجود، بحران تالاب گاوخونی و زاینده‌رود تغییر نمی‌کند.
به نظر می رسد محیط زیست اصفهان با جدیت موضوع تالابها را پیگیری می کند و در این سالها با برگزاری کارگاه‌هایی سعی داشته تا راهکارهای عملی برای احیای تالاب گاوخونی ارائه کند اما دریغ که بدون عزم ملی در تحقق بخشیدن به وعده های دولتی ، آرزوی زندگی تالاب تنها روی کاغذ و با حرف ممکن است.
مدیرکل محیط زیست اصفهان در ارتباط با احیای گاوخونی به مهر می‌گوید: به طور کلی برای احیای تالابها نیارمند برنامه‌ریزی جامع هستیم و بر این اساس با تاخیر نسبت به زمان احیای این تالابها، اکنون همان برنامه‌ای که برای احیای تالاب‌های شادگان و ارومیه در سطح کشور تهیه شده بود در حوضه آبریز زاینده‌رود در حال تهیه است.
حمید ظهرابی تاکید کرد: اعتقاد ما بر این است که اگر برنامه جامع مورد توافق بخش‌های مختلف نداشته باشیم دستیابی به احیای تالاب امکان‌پذیر نیست و بر این اساس با برنامه‌ریزی‌های مشارکتی با حضور تمامی ذی‌نفعان در حال تدوین برنامه‌ای هستیم که به مراجع ذی‌ربط برای اجرا ارائه شود.
احیای تالاب گاوخونی در گرو زنده‌سازی زاینده‌رود است
وی درباره ارتباط احیای تالاب به تاثیر احیای زاینده‌رود برای زنده‌کردن تالاب تصریح کرد: راهکارهای برای احیای حوضه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی مشخص است، باید مصرف آب در بخش‌های مختلف کم شود تا رودخانه جاری و تالاب نیز در ادامه این رویکرد احیاء شود.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین برنامه‌ای که می‌تواند به شکل اصولی در حفاظت از این تالاب موثر باشد، تدوین برنامه مدیریت زیست بومی تالاب بین‌المللی گاوخونی است، افزود: همچنینبرای حفاظت مطلوب از تالاب گاوخونی پاسگاه محیط بانی و مرکز مدیریت این تالاب بین‌المللی اردیبهشت‌ماه افتتاح میشود.
این سالها به اندازه‌ای دود لب‌های سوخته گاوخونی به چشم مردم دیار ورزنه و اصفهان فرو رفته است که دیگر سخنان مسئولی را باور ندارند که به جای اینکه جواب دهد «وعده‌های مکرر و بی‌شمار وی در ارتباط با گاوخونی و زاینده رود به کجا رسیده است» تمیز شدن هوای پاک اصفهان به لطف بارش‌های خوب و الطاف خداوندی را به خود نسبت می‌دهد.
مردم دیار ورزنه درحالی با گرد وغبار و گرمای روزهای بهار و تابستان سر می کنند که این وضعیت با اندکی اقدام برای تامین حق‌آبه تالاب و یا حق پساب تالاب قابل تغییر بود اما چه افسوس که تنها آمار بی پشتوانه و وعده‌های بی سرانجام، سهم آنها از اقدامات مسئولان سازمان محیط زیست شده است.