تابناک اصفهان: پژوهشگران منطقه سیلک کاشان را قدیمی‌‌ترین خاستگاه تمدن بشری و نخستین
جایی می‌دانند که شهرنشینی در آن شکل گرفت؛ جایی که با تاریخ هفت هزار و
۵۰۰ ساله خود و کشف شش دوره از زندگی بشر چشم جهانیان را خیره ساخته است.
تا پیش از آغاز کاوش های باستانشناسی در این منطقه کسی به ارزش باستانی و اهمیت تاریخی این منطقه پی نبرده بود تا چند ظرف سفالی بسیار زیبا که توسط دلالان عتیقه به آن سوی مرزهای ایران در پاریس منتقل شده بود مشاور موزه ملی فرانسه را برآن داشت تا مجوز حفاری این منطقه را بگیرد و هیئت فرانسوی به سرپرستی فردی به نام رومن گیرشمن مامور حفاری در سیلک کاشان شد.
در آن زمان آندره گودار رئیس موزه ملی ایران بود و به همین علت سه فصل کاوش گریشمن در این تپه‌ها به سرعت انجام گرفت و بر اساس قراردادی که بین ایران و فرانسه در آن زمان بسته شد قرار بر این بود که آنچه در این تپه‌ها پیدا میشود میان این دو کشور تقسیم شود اما آنها نتایج کاوشهای خود را با خود به فرانسه بردند که این آثار هم‌اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.
متاسفانه پس از کاوش های اولیه توسط تیم فرانسوی در این منطقه تا سال ۱۳۱۶ کاوش در این منطقه متوقف شد تا اینکه در سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ دکتر ملک شه میرزادی بار دیگر در این منطقه به کاوش پرداخت و نتیجه ۵ فصل کاوش خود را در چند جلد کتاب منتشر کرد.
نکته جالب در اکتشافات دکتر میرزادی کشف اولین زیگورات فلات ایران با قدمتی ۳۵۰۰ ساله در این منطقه است.
نکته جالب اینکه همچنین در فروردین ۹۳ یکی از مالکین پلاکهای واقع در حریم تپه‌های باستانی سیلک خبری مبنی بر وجود خمره سفالی قدیمی بر بدنه یک چاه واقع در منزلشان را به میراث فرهنگی کاشان اطلاع داد که بلافاصله بعد از بازدید ، كاوش و خاکبرداری از این شی گرانبها به ارتفاع ۷۵ سانتیمتر و قطر ۱۴۸ سانتیمتر آغاز و بعد از خارج كردن خمره و استحكام بخشی اولیه و انجام مطالعات تكمیلی و مرمت به محل امنی منتقل شد.
در این خمره اسكلت انسانی هم مشاهده شده است چراکه دفن اجساد در خمره و وجود «گورهای خمره‌ای» در قدیم رایج بوده است.
در این ارتباط محسن جاوری، مدیر محوطه باستانی سیلک کاشان اظهار داشت: تپه‌های تاریخی سیلک به عنوان نخستین خاستگاه تمدن بشری برای نخستین بار از سال ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۱ میلادی توسط گیرشمن فرانسوی مورد کاوش قرار گرفته است.
کشف نخستین نیایشگاه باستانی (زیگورات) فلات مرکزی در تپه های سیلک
وی افزود: هیئت ایرانی باستانشناسی به سرپرستی ملک شه میرزادی در سالهای ۸۰ و ۸۱ طرح بازنگری و کاوش در سیلک را انجام داد که در این مرحله از کاوش علاوه بر دو تپه و دو گورستان کشف شده نیایشگاه زیگوراتی نیز پیدا شد و برخی کارشناسان این نیایشگاه را نخستین زیگورات فلات مرکزی ایران دانسته‌اند.
مدیر محوطه باستانی سیلک کاشان با اشاره به اینکه زیگورات نوعی معماری مذهبی و باستانی است، گفت: زیگوراتها بناهایی چند طبقه بودند که طبقه زیرین آنها از طبقه فوقانی بزرگتر بود و طبقات بالاتر به لحاظ اندازه، از طبقات پایینتر کوچکتر ساخته می‌شد.
وی افزود: اکنون تپه های سیلک از دو گورستان و دو تپه تشکیل شده است که یکی از گورستانها که گورستان الف نامیده میشود ۳۵۰۰ سال قدمت داشته و در ۲۰۰ متری جنوب تپه جنوبی واقع شده و گورستان ب نیز۳ هزار سال قدمت دارد و در زیر باغها و زمینهای کشاورزی ضلع غربی تپه‌ها قرار دارد.
جاوری با بیان اینکه نتایج به دست آمده از کاوشهای بر روی تپه‌های سیلک تمدن آن را به ۶ دوره فرهنگی متمایز تقسیم می‌کند، بیان داشت: سیلک یکی از محوطه‌های شناخته شده تاریخ ایران است که نقش مهمی در گاه‌نگاری فلات مرکزی ایران داشته و آثاری از ۶ دوره مختلف زندگی بشر در سیلک کشف شده است.
وی اضافه کرد: در این منطقه نگاشته‌هایی از دوران پیش از هخامنشی به دست آمده و از اینجا معلوم میشود که در هزاره سوم پیش از میلاد در ایران خط متداول بوده است.
مدیر محوطه باستانی سیلک کاشان با تاکید بر لزوم اطلاع‌رسانی صحیح درباره این منطقه گفت: این منطقه مهم باستانی به اندازه‌ای اهمیت دارد که می‌تواند تبدیل به سایت گردشگری نیز شود.
وی مشکل مهم این منطقه باستانی را ساخت وسازهای غیر اصولی در اثر بی‌توجهی مسئولان در چند دهه گذشته دانست و بیان داشت: محدوده حریم این منطقه هنوز به تصویب نهایی نرسیده و برخی بخش های آن مبهم است.
جاوری افزود: با همکاری مسئولان ذی‌ربط و شهرداری کاشان مدتی است که مجوز ساخت و سازهای غیرقانونی در منطقه سیلک داده نشده اما تبعات نقض حریم‌های قبلی همچنان باقی است.
وی ابراز داشت: نکته دیگر اینکه برخی از مردم در این بخش زمین و خانه دارند که لازم است مسئولان با عزم ملی زمین معوض و بودجه کافی برای آزادسازی این حریم اختصاص دهند.
لزوم عزم ملی برای بازگرداندن عرصه سیلک
مدیر محوطه باستانی سیلک کاشان با بیان اینکه به عنوان مسئله‌ای ملی بخش هایی که از عرصه سیلک نقض شده خریداری شود، اضافه کرد: لازم است تا برای یکبار عرصه و حریم سیلک ثبت و به تصویب نهایی برسد تا این عرصه به همان محدوده ۱۵ سال قبل برگردد و شاهد نقص قانون و ساخت و سازهای غیر قانونی در کنار این اثر ارزشمند جهانی نباشیم.
وی تاکید کرد: مجموعا ۵۰ واحد ساختمانی در این منطقه نیازمند زمین معوض یا خریداری است و بر این اساس رفع مشکل این منطقه با عزم ملی بسیار آسان است.
کشف ابزار ریسندگی و بافندگی در منطقه سیلک
دوکهای سنگی و گلی مخصوص در خرابه‌های تپه باستانی سیلک در صنعت ریسندگی و بافندگی مورد استفاده بوده سات و آثاری کشف شده از این منطقه نشان می‌دهد که ساکنان این منطقه با ذوب کردن فلزات برای خود وسایل و ابزارهای کار می ساختند.
با کشف کوره ذوب فلزات در بخش جنوبی این تپه می‌توان سیلک را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران محسوب کرد و تحقیقاتی که در محل مزبور انجام گرفته نشان می‌دهد که مردم فلات ایران به امر کشاورزی پرداختند و حیوانات اهلی را نیز پرورش دادند.
طی کاوش های تپه‌های تاریخی سیلک علاوه بر ظروف خاص، کشف خرده سفال هایی روی زمین و پیرامون این تپه‌ها چندین اسکلت انسان نیز پیدا شده که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزه ملی ایران، موزه باغ فین و نمایشگاهی کوچک در کنار این مجموعه باستانی قرار داده شده است.
همچنین ۱۰ سال پیش در این منطق دو جسد پیش کشف شده‌اند که اکنون درون محفظه شیشه ای نگهداری می شود.
نگرانی دوست داران میراث فرهنگی در ارتباط با نقض حریم سیلک
در سالهای اخیر ساخت و سازهای بیشماری در اطراف منطقه سیلک کاشان صورت گرفته که طبق شواهد، بسیاری از این زمینها جزو منطقه سیلک بوده‌اند.
در این ارتباط فریدون الهیاری مدیر میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به اینکه سیر تحول سکونت انسان از روستا تا شهرنشینی را میشود در تپه‌های باستانی سیلک مشاهده کرد، در پاسخ به این سئوال که میراث فرهنگی اصفهان چه اقداماتی برای بازگرداندن عرصه تپه های تاریخی سیلک به عنوان یکی از قدیمی ترین پایگاه‌های تمدن بشری در ایران انجام داده است، اظهار داشت: چند ماه پیش شورای ادارای با حضور استاندار در این شهرستان تشکیل و تفاهم‌هایی در این زمینه صورت گرفت.
وی با بیان اینکه ۱۰۲ هکتار آزادسازی برای بازگرداندن عرصه سیلک در نظر گرفته شده است، افزود: با هماهنگی وزارت راه و شهرسازی قرار شد بخشی از اراضی معوض از طریق زمینهای شهرک فجر مربوط به اداره ایثارگران تامین شود.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان تاکید کرد: این فرایند با مصداق مشخص راه و شهرسازی انجام و به محض آماده شدن معوضات آزادسازی انجام می شود.
وی ادامه داد: ساختمانهایی که عرصه تپه های سیلک را مورد تعرض قرار داده است به همراه زمینهای مردم منطقه جزو این طرح است.
الهیاری ابراز داشت: این نکته قابل ذکر است که آزاد سازی این عرصه به هیچ عنوان از طریق دولتی انجام پذیر نیست چراکه هزینه های بسیار زیادی در پی دارد.
تبدیل منطقه تپه های سیلک به پایگاه ملی
وی با اشاره به اینکه سایت سیلک از مناطق تاریخی مهم شناسایی شده در کشور است، در پاسخ به این سئوال که میراث فرهنگی چه اقداماتی برای شناساندن بیشتر این منطقه تاریخی انجام داده است، ابراز داشت: پس از استانی شدن این پایگاه تمام تلاش خود را کردیم تا دوباره پروژه منطقه سیلک به شکل ملی درآمده است.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان گفت: پایگاه ملی اعتبارات مشخص دارد و از این منابع اقدامات مختلف باستانشناسی مرمتی مطالعاتی و کاوشی در زمینه تپه‌های سیلک می توان انجام داد.
به گزارش مهر تپه تاریخی سیلک در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید.
این اثر باستانی و تاریخی در سه کیلومتری جنوب غربی کاشان قرار دارد و شاید به نظر برسد که تپه‌های خاکی و استخوانهای چندین هزار ساله جاذبه‌ای برای دیدن ندارد اما با کمی گشت‌و‌گذار بر روی این تپه‌ها به جذایبت این اثر تاریخی پی خواهید برد.