کد خبر: ۳۶۳۷۷۷
تاریخ انتشار: ۰۱ بهمن ۱۳۹۵ - ۱۰:۵۷ 20 January 2017
  نگین فتوت‌
اگر از مردم بپرسید بزرگ ترین مساله شهر یزد چیست، با پاسخ های متفاوتی مواجه می شوید. ممکن است بیشتر مردم به مساله آب و خشکی شهر اشاره کنند که جای تأمل دارد. اما اگر نظر من را بخواهید، خواهم گفت که کتاب بزرگ ترین و شاید یگانه چالش این شهر است. برای این ادعا استدلالی بسیار ساده دارم. به کمک دانش و فناوری می‌شود روش های آب‌رسانی و آبیاری را تا حد بسیار زیادی بهبود بخشید و بر معضل کم آبی غلبه کرد. همچنین با تکیه بر دانش و معرفت است که می شود مردم را به سمت مدیریت معقول منابع اندک آب و یا تصفیه آب مصرف شده سوق داد. اما بدون معرفت عمومی، دریا هم که از آسمان ببارد در طرفه‌العینی می شود تمامی آب ها را هدر داد و باز ما می مانیم و خشکسالی. البته اگر باران رحمت برایمان به سیلی خانه‌برانداز تبدیل نشود. مدیریت این منابع بی‌تردید محتاج یک آگاهی عمومی است. حتی اگر این دانش مربوط به آب و محیط‌زیست نباشد، بالاخره با مردم دانشمند می شود یک زبان مشترک پیدا کرد. اما بدون مطالعه و آگاهی عمومی هر چه گفته شود تنها حدیث میخ آهنین است و سنگ.

دلایل بی رونقی کتابخانه
این که آیا کتاب و کتاب‌خوانی در گذشته مرسوم بوده و حالا از رونق افتاده ، ادعایی است محتاج اثبات که به بررسی آن خواهیم پرداخت. اما دلایل زیادی وجود دارد که امروز استقبال عموم مردم از کتاب در مقایسه با کشورهای پیشرفته نامناسب است. برخی رشد فضای مجازی و نقش این ابزار نوین در سرگرمی را دلیل دور شدن مردم از کتابخانه‌ها دانسته اند. در این تعبیر تفاوت کتاب‌خوانی و گشت‌وگذار اینترنتی، حتی با محتوای علمی را مانند تفاوت خوردن غذاهای سالم و مقوی در مقابل تنقلات و خوراکی های بی خاصیت دانسته‌اند. درست همان طور که برخی تنقلات شکم را پر می کنند بی آنکه مواد لازم را به بدن برسانند و موجب ایجاد سیری کاذب می‌شوند، بیشتر محتواهای سطحی و بدون کنترل علمی در فضای مجازی نیز بدون دارا بودن از اطلاعات و تحلیل‌های مناسب، تنها نوعی احساس آگاهی کاذب به خواننده می‌دهند. اما بخش دیگر گناه به گردن خود کتابخانه است. فضاهای سرد و بی روح و به دور از جذابیت و سختی مراحل ورودی باعث پس زنی مخاطب شده است. کافی است فضای بهترین کتابخانه ها را با رستوران ها و کافه ها مقایسه کنید.

یزد؛ شهر کتاب
حالا یزد به شهر خشت ها و بادگیرها معروف شده است. اما جالب است بدانید که یزد از نخستین شهرهای ایران بود که کتابخانه داشت. کتابخانه «رکنیّه »در یزد از قدیمی ترین کتابخانه های موجود در ایران است که یزد را در کنار شهرهایی چون همدان، شیراز و ری از پیشگامان کتاب و کتاب‌خوانی می کند. کتابخانه مسجد جامع یزد با قدمت 900 سال نیز از قدیمی ترین کتابخانه‌های جهان است. وقتی گرشاسب بن علی بن فرامرز علاءالدوله در واپسین سال های قرن پنجم مسجد جامع عتیق را بنا می کرد کتابخانه ای نیز در آنجا ساخت. البته ممکن است کتابخانه در یزد سابقه ای قدیمی تر از این داشته باشد که حالا مدرکی از آن در دست نیست.

درس و کتاب و مدرسه
به این دلیل که تعداد نسخ موجود از یک کتاب به شدت محدود بود، یکی از مهم ترین اقدامات بعد از ساخت ساختمان مدرسه مجهز کردن آن به کتب مختلف بود. هرچند ممکن بود تعداد این کتب در قیاس با کتابخانه های امروزی ناچیز باشد، اما بدون داشتن حجم قابل قبولی از کتاب علم آموزی محصلین مقدور نبود. برخی از قدیمی ترین کتابخانه های جهان، که اندکی از کتابخانه القویین مراکش به عنوان قدیمی ترین کتابخانه جهان، جوان‌تر بودند در همین مدارس تأسیس شدند. شاید قدیمی تر از همه، کتابخانه مدرس کیا شجاع یزد در محله سرریگ باشد که در سال 505 هجری شمسی بنا شد. مدرسه فخریه در نزدیکی همان مدرسه نیز کتابخانه داشت. از هر دو این کتابخانه ها ردی باقی نمانده است. مدرسه محسنیه یزد نیز یکی از قدیمی ترین کتابخانه‌های یزد را داشت. دانش پژوهان در دیگر مدارس کهن یزد مانند مدرسه اتابک یزد نیز کتابخانه داشته اند. در مورد برخی دیگر از مدارس برای وجود کتابخانه هیچ مدرکی در دست نیست، با این حال همان طور که گفته شد مدرسه بی کتابخانه، مانند مدرسه بی محصل یا بی مدرس بود. وجود 10 مدرسه با کتابخانه، به علاوه کتابخانه های موجود در مساجد بین قرون ششم و هشتم نشان می دهد که یزد شهری اهل کتاب و دانش و معرفت با سرانه مطالعه بسیار بالا بوده است.

کتابخانه و حمله مغول
حمله مغول ها به ایران خانه مان سوز بود و ویرانی‌های زیادی به همراه داشت. اما وصف این تهاجم خالی از اغراق نیز نبوده است. با این وجود وضعیت یزد به دلایل مختلف با بیشتر مناطق ایران متفاوت بود. نخست آن که کویر، دیوار مقاومی بود برای یزد که این شهر را از دیگر مناطق جدا می کرد. همان دلیلی که از ورود و خروج مردم در یزد جلوگیری می‌کرد باعث شده بود تا این شهر از بیشتر حمله‌ها در امان بماند. اما حاکمان یزد نیز در مقابل ورود مغول ها نرمش نشان دادند. همین وضعیت باعث شد بسیاری از مردم دیگر شهرها به یزد مراجعه کنند. ساخت مدرسه و کتابخانه درحالی در یزد مرسوم بود که بیشتر شهرهای ایران در این سال‌ها از مدرسه و کتابخانه بی بهره بودند. در این زمان نزدیک به 35 کتابخانه مختلف در شهر یزد فعال بود. کتابخانه نصرتیه، شمسیه، غیاثیه و کمالیه تنها بخشی از این کتابخانه ها هستند که در مدارس ساخته شدند.

یزد، باغ مصفای کتاب
در سال های اولیه ورود مغول ها، بسیاری از دانشمندان شهر و دیار خود را ترک کردند و به آبادی‌های امن تر رفتند. یزد یکی از همان زمین‌های امن بود که برای علما و شعرا و محققین ایده آل به نظر می آمد. به این ترتیب در سال های افول کتاب‌خوانی، در قرن هفتم تا نهم، یزد مخزنی بی‌مانند از کتاب بود که حتی حافظ را از شیراز به یزد کشاند.

دوران صفویه، رونق دوباره کتاب
پیش از به قدرت رسیدن شاه اسماعیل صفوی، ایران درگیر آشوب فراوان بود. کشمکش های ملوک‌الطوایفی تا حد زیادی مردم را از دانش و علم دور کرد. ایران در خطر چند پاره شدن بود. اما شاه اسماعیل توانست تمامی مدعیان حکومت را کنار بزند و ایرانی متحد و آرام درست کند. علم دوستی و هنردوستی از بارزترین مشخصات صفویان است. به خصوص دوران صفویه را اوج هنر معماری ایرانی می دانند. این حاکمان که نخستین حکامی ایرانی بعد از ساسانیان بودند تمام ایران را دوباره متحد کردند و به ساخت مدرسه و کتابخانه نیز توجه زیادی داشتند. نوه شاه نعمت الله ولی، مشهور به شاه نعمت الله باقی، یکی از مدرسه سازان این دوره بود که کتابخانه ای را در یزد دایر کرد. مدارس و کتابخانه های دیگر نیز در این دوران ساخته شدند. اما خریداری و جمع کردن کتاب در دوران صفویه کم‌کم رو به افول رفت. با روی کار آمدن شاه عباس صفوی دوباره ساخت مدارس شیعی رونق گرفت. این رویه در زمان قاجار نیز پابرجای بود. اما در دوران پهلوی اول دوباره با کاهش تعداد کتابخانه‌ها مواجه می شویم.

بهار کتاب‌خوانی در یزد
تأسیس اولین کتاب‌فروشی عمومی در یزد تحولی عظیم برای دسترسی عموم به کتب چاپی بود. حالا دیگر هر کسی می توانست با مبلغی بسیار کم تر از گذشته به کتاب دسترسی داشته باشد. مردمی بودند که بیش از صد جلد کتاب در خانه داشتند و با تملک شخصی آنها می توانستند بارها و بارها از روی کتاب ها بخوانند. این کتاب‌فروشی که به وسیله محمدرضا مدرس زاده تأسیس شده بود کتاب فروشی گلبهار نام گرفت. همین موضوع بعدها منجر به تأسیس اولین چاپخانه شهر شد که خود زمینه انتظار نخستین روزنامه یزدی را فراهم کرد. گلبهار اما دکان کاسبی نبود. به معنی واقعی کلمه خانه فرهنگ بود. کسانی که کتابی را می خواستند و توان مالی خرید آن را نداشتند، می‌توانستند کتاب را به امانت ببرند و بعد از خواندن سالم و تمیز پس بیاورند. تعویض کتاب های خوانده شده نیز مرسوم بود. در یک کلام کتاب همان قدر با فرهنگ یزد گره خورده بود که بادگیر و دوچرخه.

   وضعیت کنونی کتابخانه های یزد
در حال حاضر یزد بیش از بیست کتابخانه دارد که تعداد کتاب های آن ها گاهی بیش از صد برابر کتاب های موجود در کتابخانه های باستانی است. البته که جمعیت یزد نیز به مراتب بیشتر از آن دوران است. اما به نظر می رسد حالا یزد یکی از بدترین دوران هایش را در مطالعه کتاب تجربه می‌کند. شاید بشود امکانات پایین و جذابیت های ناچیز کتابخانه ها را از دلایل این بی رونقی دانست. اما تا کتاب خوان وجود نداشته باشد، وضعیت کتابخانه ها بهتر از این نخواهد شد. مثلاً می‌توانید همین امروز به انتهای خیابان مسجد جامع بروید و از یکی از کتابخانه های کهن یزد به نام کتابخانه وزیری بازدید کنید. اگر در آنجا تنها پنج دقیقه به مطالعه کتاب بپردازید، می توانید به افزایش سرانه مطالعه کتاب در یزد کمک کنید. این کتابخانه به همت سید علی محمد وزیری با اهدای کتابخانه شخصی دایر شد. بیایید با خواندن حتی چند صفحه کتاب، روح آن مرحوم را شاد کنیم.

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار