مرمت آثار باستانی از ادینبرو تا اصفهان/خطر بیخ گوش تاریخ

تابناک اصفهان: سومین مرحله از سلسله نشست‌های شهر در گذشته، حال و آینده با هدف توسعه آگاهی و معرفی دستاوردهای ملی و بین‌المللی حفاظت از شهرهای تاریخی با عنوان رویکردهای نوین حفاظت و توسعه در شهر میراث جهانی ادینبرو (پایتخت اسکاتلند)  مورخ یکشنبه دوم آبان‌ماه در محل دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان واقع در کوی سنگتراش‌ها خانه سوکیاس برگزار شد. دکتر عیسی اسفنجاری عضو هیات علمی دانشگاه هنر، دکتر جیمز سیمسون و تام ادیمان از اساتید و مرمت‌کنندگان مشهور بریتانیا از اسکاتلند، سخنرانان این دوره بودند که با همکاری مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل شهرداری اصفهان برگزار شد.

سیمسون به‌عنوان نخستین سخنران از ساعت
 ۱۰ صبح به ذکر تاریخچه‌ای از مرمت آثار باستانی در سطح بین‌الملل پرداخت. او بیان داشت: از اواخر قرن ۱۸ این ویلیام لوریس بود که فلسفه محافظت از آثار تاریخی را پایه‌ریزی کرد و معتقد بود آثار تاریخی شواهد زنده تاریخی هستند و نباید از روی آنها حتی تقلید کرد. اکنون انجمن‌های مربوط به مرمت آثار تاریخی مانند انجمن SPAB در بریتانیا دارای فعالیت زیادی هستند. سیمسون در ادامه افزود: حرکت جدید محافظت از دهه ۱۹۶۰ و پس از جنگ جهانی دوم و حرکت مدرن حفاظت از قراردادی موسوم به ونیز آغاز  شد. او خاطرنشان کرد: در بسیاری از بناها معماران حفاظتی هستند که رهبری گروه را بر عهده دارند و در حقیقت معماری حفاظتی تلاقی بین معماری و حفاظت است.همچنین طرح حفاظت، نخست به سیاست‌های حفاظتی، سپس طرح ایده و سوم هزینه‌های طرح وابسته است تا درنهایت به‌عنوان یک طرح نهایی منظور شود. او با بیان اینکه کتاب «اصول و راهنمای حفاظت مرمت بنا» را در ۱۹۹۸ تدوین کردم افزود: در حقیقت حفاظت به معنای مدیریت تغییرات حادث شده در زمان‌های گوناگون است تا بتوان آن را برای نسل‌های بعدی حفظ کرد. اهمیت حفاظت و مرمت بناها تنها از جنبه فرهنگی آن قابل اهمیت نیست، بلکه امروزه ازلحاظ محیط‌زیست و اقتصاد نیز قابل بحث است. ضمن اینکه در مرمت یک ساختمان حتما می‌بایست هر دو وجه مرئی و  غیر فیزیکی آن را به‌دقت بررسی کرد.  در جلسه دوم  با موضوع «شهر به مثابه یک موجود زنده: فرهنگ، اقتصاد و آینده میراث»  سخنرانی کرد. او در این جلسه با اشاره به زندگی پاتریک گدس به‌عنوان پدر طراحی شهری و تلفیق موضوعات مردم، فضا و کار و همچنین کتاب معروف تحول در شهر او به تعدادی از تهدیدات مرمت آثار تاریخی در عصر حاضر پرداخت و افزود: ترکیب نامناسب مکان و مدیریت زباله، تاکید بسیار زیاد در مبحث اقتصاد، احداث مجتمع‌های عظیم در حاشیه و خالی شدن مرکز شهرها که عموما اماکن قدیمی شهر در آنجا مستقر است و تشویق مردم به استفاده از خودروی شخصی، تنزل معماری از دهه ۱۹۶۰ در نتیجه توسعه فقیرانه و هدف‌گذاری مرمت آثار تنها به‌عنوان مکانی در جهت خدمت گردشگران، عواملی است که مرمت را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.عیسی اسفنجاری در سخنرانی خود به ذکر بناهای در معرض خطر شهر ادینبورو پرداخت و افزود: منشأ شکل‌گیری این شهر و اصفهان مشابه و از سکونت ابتدایی در قلعه آغاز شده است. او با نمایش ده‌ها نقشه و عکس از گذشته و حال ادینبورو اضافه کرد: اکثر ساختمان‌های این شهر از سنگ و سقف آنها از چوب است و همین عامل سبب ساز دوام و عدم ریزش شده است. اسفنجاری در پایان با تاکید بر همکاری‌ها و تبادل اطلاعات بیش از پیش شهرهای مهم تاریخی جهان به ویژه نزد یونسکو، توضیحاتی درمورد گواهی سلامت ساختمان در شهر استرلینگ اسکاتلند ارائه کرد. تام ادیمن در دو نوبت صبح و عصر به ایراد سخن پرداخت. در صبح مستندسازی و تحلیل مطالعات موردی باستان‌شناسی ساختمان‌های برپا و در بعدازظهر تکنیک‌های جدید باستان‌شناسی شهری و معماری. درمجموع دو سخنرانی او نزدیک به ۱۰۰ اسلاید با ذکر مثال‌های متعدد و بررسی مرمت و بهبود وضعیت دانشگاه ۴۰۰ ساله ادینبورو و بهبود فضاهای پیرامونی آن در سال‌های اخیر را برای حضار در جلسه نمایش داد. نکته جالب توجه مطلب اخیر ورود دانشجویان به کار پس از مراحل اولیه آن بود.در مرمت بناها دچار مشکلات جدی هستیم عیسی اسفنجاری کناری، دکترای مرمت شهری، استادیار و عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و مسوول برگزاری این دوره بود. از او درباره دغدغه‌هایش مبنی بر اوضاع امروز مرمت در اصفهان پرسیدیم. او درباره ایده برگزاری این کنفرانس گفت: ابتدا اینکه که خود بنده در ادینبورو حضور داشتم و با آنها آشنا بودم، ‌ضمنا ادینبورو مکانی است که به‌صورت شهری در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده و در این زمینه تاکنون بسیار خوب و فعال عمل کرده است، ضمن اینکه بازخوردهایی که من از شرکت‌کنندگان این دوره دریافت کردم، بسیار خوب و مثبت بود. همچنین ازآنجایی‌که از ارگان‌های گوناگون مانند سازمان بهسازی، مرکز اصفهان شناسی، سازمان میراث فرهنگی و شهرداری افرادی در جلسه حضور داشتند امیدوارم اثر چنین برنامه‌هایی را در سطوح بالاتر نیز مشاهده کنیم. این استاد دانشگاه همچنین درباره وضعیت مرمت آثار تاریخی و یا بازآفرینی مکان‌های باستانی در اصفهان گفت: به نظرم کاملا طبیعی است در شهری که کارهای متعددی در سطوح بالا انجام می‌گیرد، برخی از فعالیت‌ها نیز به هر دلیلی مخالفان خود را می‌یابد. ضمن اینکه چون کارهای مرمتی در حال حاضر بسیار تخصصی شده و می‌بایست ابعاد گوناگون پروژه سنجیده شود، گاه بدون در نظر گرفتن کلیه جوانب از پروژه‌ای انتقاد می‌شود.او ادامه داد:  البته ازآنجایی‌که ما با نگاه حفاظتی به برخی فعالیت‌های عظیم بافت تاریخی شهر می‌نگریم، چون مجبوریم بافت را به هم بزنیم و حفاری‌ و کاوش انجام دهیم، لذا آن‌ را چندان باب میل خودمان نمی‌یابیم، زیرا مایلیم تغییرات رخ‌داده در منطقه موردنظر کنترل‌شده و تحت مدیریت باشد تا اسناد تاریخی نابود نشود.اسفنجاری همچنین در پاسخ به این سوال که  پروژه‌های بسیار مرمتی و بازسازی در شهر در حال انجام است. منتها به نظر می‌رسد دوره‌های تاریخی معماری در برخی از آنها رعایت نشده و در حقیقت همگی پروژه‌ها به یک‌شکل احداث یا بازسازی می شوند، توضیح داد:  در این‌گونه موارد ما فقط با میراث فرهنگی سر و کار نداریم،‌ بلکه مباحث ترافیکی، زیست‌محیطی، اجتماعی، آلودگی و اقتصاد در این پروژه‌ها دخیل است و هرکدام نیز کارشناس خود را می‌طلبد. البته گاهی در پروژه‌ای نگاه کارشناس مربوطه این‌گونه است.استاد مرمت دانشگاه، سپس درباره مرمت های ناصحیح گفت:  بسیاری از مرمت‌های صورت گرفته و در حال انجام دچار مشکل است. متاسفانه مرمت از شکل خالصانه به شکل مناقصه یا شرکت‌های پیمانکاری تغییریافته و درنهایت مباحث اقتصادی حرف آخر را در آن می‌زند. البته شرکت‌های پیمانکاری نیز در بسیاری از موارد آموزش‌های لازم را ندیده‌اند.  او ادامه داد:  درحالی‌که امروز درمورد کشوری مانند بریتانیا و منطقه اسکاتلند و شهر ادینبورو دیدیم   شرکت پیمانکاری عملا فعالیت مرمتی را به نحو بسیار عالی و کاملا مطابق استانداردهای میراثی انجام داده بود. در حال حاضر بهترین مرکز آموزشی مرمت منطقه در اصفهان برقرار است و اساسا در بسیاری از کشورهای اروپایی چنین دانشگاهی وجود خارجی ندارد، ولی متاسفانه نتیجه عملی آموزش‌های داده‌شده رضایت‌بخش نیست. به نظر می‌رسد خلأهایی در این قسمت وجود دارد، چرا که آموزش داده شده به دانشجویان در حد ایده‌آل و فارغ‌التحصیلان نیز بسیار زبده هستند، اما دانش آنها عملیاتی نمی‌شود. به نظر بنده تاکنون به این مساله پرداخته نشده است.
علی نجیمی. اصفهان زیبا